Mechanizm działania receptorów β₂

Receptory β₂ działają za pośrednictwem białka G_s. Ich pobudzenie powoduje wzrost aktywności cyklazy adenylanowej, co prowadzi do zwiększonej produkcji cAMP. Związek ten aktywuje kinazę proteinową A, która odpowiada za fosforylację białek biorących udział w rozkurczu mięśni gładkich oskrzeli, przewodu pokarmowego i macicy oraz hamowaniu procesu zapalnego.

Pobudzenie receptorów β nasila glikogenolizę w wątrobie.

Leki te nie są jednak całkowicie selektywne wobec receptorów β₂ , więc przy stosowaniu większych dawek możliwe jest pojawienie się działań niepożądanych ze strony serca, takich jak tachykardia.  

Leki stosowane w leczeniu astmy 

Do przerywania napadów astmy oskrzelowej służą β₂-adrenomimetyki krótko działające. Należą do nich:

• terbutalina (nie dostępna w Polsce)
• fenoterol (Berotec N),
• salbutamol (Ventolin, Aspulmo).

Działanie tych leków utrzymuje się kilka godzin. Na zdjęciu poniżej znajdują się przykładowe preparaty zawierające w składzie β₂-adrenomimetyki krótko działające dostępne w aptece.

β₂-adrenomimetyki długodziałające stosowane są głównie w zapobieganiu nocnym napadom astmy. Należą do nich: 

• salmeterol (Pulmoterol, Serevent),
• formoterol (Zafiron, Oxodil PPH),
• bambuterol (nie dostępny w Polsce).

Na zdjęciu poniżej znajdują się przykładowe preparaty zawierające w składzie długo działające β₂-adrenomimetyki dostępne w aptece.

W leczeniu astmy, podawanie β2-adrenomimetyków powinno być połączone zawsze z glikokortykosteroidem wziewnym, ze względu na większe ryzyko zgonu podczas monoterapii z zastosowaniem β2-adrenomimetyków. Na rynku dostępne są więc preparaty złożone zawierające w składzie β2-adrenomimetyki oraz glikokortykosteroidy. 

Poszczególne leki stosowane w leczeniu astmy omówiono w Tabeli poniżej.

Działania niepożądane β₂–adrenomimetyków: 

• hipokaliemia (pobudzenie receptorów β₂, powoduje zwiększenie transportu jonów potasu do komórek mięśni szkieletowych, gdzie biorą udział w procesie uwalniania insuliny),
• hiperglikemia (wynika z nasilenia glikogenolizy w wątrobie),
• tachykardia (wynika z pobudzenia receptorów β₁ w sercu).

Ze względu na działania niepożądane należy zachować ostrożność przy stosowaniu β₂-adrenomimetyków u pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze, cukrzycę, nadczynność tarczycy i zaburzenia pracy serca.  

β2-adrenomimetyki długo i krótko działające występują w postaci aerozoli wziewnych, proszków do inhalacji i roztworów do nebulizacji. Salbutamol dostępny jest dodatkowo w postaci syropu, tabletek oraz roztworu do wstrzykiwań. Doustne stosowanie salbutamolu wiąże się jednak ze zbyt dużym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych, zwłaszcza ze strony układu krążenia, dlatego obecnie rzadko jest stosowany w tej postaci.

Leki stosowane w przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc (POChP) 

β₂-adrenomimetyki stosowane w leczeniu POChP to:

• olodaterol (Spiolto Respimat),
• indakaterol (Ultibro breezhaler),
• wilanterol (Anoro Ellipta)
• klenbuterol (używany w weterynarii).

Na zdjęciu poniżej znajdują się przykładowe preparaty zawierające β₂-adrenomimetyki stosowane w leczeniu POChP dostępne w aptece.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc charakteryzuje się nadmierną i postępującą reakcją zapalną w oskrzelach która jest odpowiedzią na pyły bądź dym papierosowy znajdujący się w powietrzu.

Zmiany zapalne powstają w wyniku cytolizy i apoptozy komórek pęcherzyków płucnych wywołanych aktywnością komórek układu odpornościowego.  Zmniejszona średnica dróg oddechowych utrudnia swobodny przepływ powietrza, co objawia się uczuciem duszności i kaszlem.  

Działania niepożądane wywoływane przez β₂–adrenomimetyki stosowane w POChP są takie same jak u tych, stosowanych w leczeniu astmy:

• tachykardia,
• hipokaliemia, 
• hiperglikemia. 

Nieprawidłowa technika podawania β2–adrenomimetyków zwiększa szansę na wystąpienie działań niepożądanych, ponieważ lek osadza się w jamie ustnej i gardle, zamiast trafić do płuc. Policzki i język są dobrze ukrwione, co zwiększa szansę na przedostanie się substancji czynnej do krwiobiegu i wywołanie działania ogólnoustrojowego (np. tachykardii). Istnieje też ryzyko połknięcia leku, co spowoduje, że będzie się on wchłaniał z przewodu pokarmowego, tak samo jak po podaniu doustnym.

Inne agonisty receptorów β₂

Ritodryna to agonista receptorów β₂, obecnie niedostępna pod żadną nazwą handlową, ze względu na poważne działania niepożądane związane z jej podawaniem (powikłania sercowo-naczyniowe). Była ona stosowana w celu zmniejszenia czynności skurczowej macicy, aby zapobiec przedwczesnemu porodowi.