Antagonisty recep­torów β-adrener­gicznych

Leki z grupy β-blokerów znajdują zastosowanie m.in. w leczeniu nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca, czy lęku scenicznego.
Spis treści

Antagonisty recep­torów β-adrener­gicznych to inaczej β-blokery (beta-blokery, w skrócie BB).

Podział antagonistów receptorów β

Antagonisty receptorów β mogą blokować następujące podtypy receptorów:

  • receptory β1-adrenergiczne, znajdujące się m.in. w mięśniu sercowym i aparacie przykłębuszkowym w nerkach,    
  • receptory β2-adrenergiczne, znajdujące się m.in. w mięśniach gładkich:
    • naczyń krwionośnych,
    • macicy,
    • oskrzeli,
    • przewodu pokarmowego,
    • dróg moczowych,
  • receptory β3-adrenergiczne, znajdujące się w tkance tłuszczowej i w niewielkiej ilości w mięśniu sercowym.
Beta-blokery (BB), czyli leki blokujące receptory β-adrenergiczne to inaczej β-adrenolityki. 
Te, blokujące selektywnie receptory β1-adrenergiczne znajdujące się w sercu nazywamy kardioselektywnymi.

Tropizmy serca

Efekt tropowy serca (tropizm serca) to wrodzona skłonność serca do określonej zmiany pod wpływem wywieranych bodźców. Efekty tropowe to działania:

  • inotropowe – wpływa na siłę skurczu mięśnia sercowego,
  • dromotropowe – wpływa na przewodnictwo w węźle zatokowo-przedsionkowym i przedsionkowo-komorowym,
  • chronotropowe – wpływa na częstość skurczów,                     
  • batmotropowe – wpływa na pobudliwość mięśnia sercowego.

Wpływ β-blokerów na serce

Antagonisty receptorów β, czyli β-blokery wprowadzono do kardiologii na początku lat 60. XX wieku. Blokują one receptory β1 selektywnie bądź nieselektywnie.

Działają one na serce:

  • inotropowo ujemnie,
  • dromotropowo ujemnie,
  • chronotropowo ujemnie,
  • batmotropowo ujemnie.
Długotrwałe stosowanie β-blokerów zwiększa liczbę receptorów β1 na powierzchni błon komórkowych w sercu. W trakcie przyjmowania tych leków receptory są zablokowane, natomiast w przypadku gwałtownego odstawienia leku, mogą zostać pobudzone. Może to prowadzić do gwałtownego zwiększenia akcji serca. Nie wolno więc odstawiać β-blokerów z dnia na dzień! Jeżeli mają być odstawione, dawki zmniejsza się stopniowo w ciągu 7-14 dni.

Podział β-blokerów

W zależności od właściwości β-blokery możemy podzielić na trzy generacje:

  • Nieselektywne, czyli te, które blokują oba podtypy receptorów β. Możesz do nich zaliczyć:
    • nadolol – obecnie niedostępny w Polsce,
    • pindolol (Visken),
    • propranolol (Propranolol WZF),
    • sotalol (Biosotal, Sotahexal),
    • tymolol (Oftensin, Timo-Comod) – w postaci kropli do oczu,
    • karwedilol (Atram, Avedol, Vivacor),
    • karteolol (Carteol LP 2%) – jako krople do oczu.
  • Kardioselektywne, czyli blokujące receptory β1. Możesz do nich zaliczyć:
    • acebutolol (Sectral),
    • atenolol (Atenolol Sanofi),
    • betaksolol (Lokren),
    • bisoprolol (Concor, Bisocard),
    • talinolol – niedostępny w Polsce,
    • celiprolol (Celipres),
    • metoprolol (Metocard, Betaloc ZOK),
    • nebiwolol (Ebivol, Nebicard),
    • esmolol (Esmocard) – stosowany wyłącznie w stanach nagłych w podaniu dożylnym.
      • O zwiększonej jeszcze kardioselektywności:
        • betaksolol,
        • bisoprolol,
        • nebiwolol.       
  • Wielofunkcyjne (hybrydowe) lub wazodylatacyjne, które oprócz blokowania rec. β rozszerzają naczynia. Możesz do nich zaliczyć:
    • labetalol (Tranade – dostępny drogą importu docelowego),
    • bucindolol – niedostępny w Polsce,
    • celiprolol,
    • nebiwolol.
Przykłady preparatów handlowych nieselektywnych beta-blokerów.
Przykłady preparatów handlowych kardioselektywnych beta-blokerów.

Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna (ISA)

Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna (ISA, ang. Intrinsic Symphathomimetic Activity) to zdolność do częściowego pobudzenia receptora beta-adrenergicznego. Lek działa więc w mieszany sposób, jako agonista-antagonista, z przeważającą częścią antagonistyczną. β-blokery z ISA zmniejszają efekt bradykardii, typowej dla większości leków z tej grupy. Poza tym, β-blokery z ISA korzystnie wpływają na profil lipidowy oraz wykazują działanie lusitropowe dodatnie.

W tabeli poniżej przedstawiono podział β-blokerów ze względu na posiadanie wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej.

I generacja (nieselektywne β-blokery)II generacja (kardiowybiórcze)
z ISApindolol, biopindolol, penbutolol, karteolol alprenolol, oksprenololacebutolol, praktolol, celiprolol  
bez ISApropranolol, timolol, sotalol, nadolol, karwedilolatenolol, metoprolol, betaksolol, bisoprolol, esmolol, nebiwolol
Podział beta-blokerów

Teoretycznie zalety BB z ISA to:

  • rzadsze i mniej nasilone epizody bradykardii niż w przypadku BB bez ISA,
  • mniejszy wzrost gęstości receptorów β-adrenergicznych w trakcie stosowania, dzięki czemu odstawienie leku nie prowadzi do “efektu z odbicia”.

W praktyce klinicznej podział na BB z i bez ISA nie ma dużego znaczenia. BB z ISA nie powinny być stosowane w niewydolności serca.

Wskazania do stosowania β-blokerów

Leki β-adrenolityczne znoszą działanie leków pobudzających serce, mięśnie gładkie, a także przemiany węglowodanów i lipidów.
Wskazania do stosowania β-blokerów to:

  • choroba niedokrwienna serca (bez postaci Prinzmetala), gdyż powodują one ekonomizację pracy i zmniejszenie zużycia tlenu przez mięsień sercowy,
  • nadciśnienie tętnicze, ponieważ zmniejszają pojemność wyrzutową i minutową serca, zmniejszają wydzielanie reniny i hamują uwalnianie noradrenaliny (na skutek zablokowania presynaptycznych receptorów β2).
  • guz chromochłonny, ponieważ BB znoszą efekt nadmiaru wydzielanych przez guz katecholamin,
  • drżenie samoistne (propranolol),
  • nadczynność tarczycy
    • znoszą objawy nadczynności związane z nasiloną aktywnością układu współczulnego,
    • propranolol dodatkowo hamuje obwodową przemianę tyroksyny do trijodotyroniny,
  • migrenowe bóle głowy, gdyż zmniejszają częstość występowania napadów,
  • jaskra, ponieważ powodują zmniejszenie ciśnienia śródgałkowego,
  • nerwice lękowe, gdyż łagodzą objawy psychosomatyczne,
  • zaburzenia rytmu serca wywołane nadpobudliwością, gdyż leki te zwalniają czynność serca i hamują przewodnictwo przedsionkowo-komorowe,
  • znoszenie działania amin katecholowych na receptory β-adrenergiczne,
  • zespoły abstynencyjne, ponieważ BB łagodzą objawy odstawienne,
  • lęk sceniczny – zmniejszają drżenie mięśniowe, nadmierne pocenie się i tachykardię.

Działania niepożądane β-blokerów

BB są dobrze tolerowanymi lekami, a ich działania niepożądane są zwykle łagodne i szybko przemijające. Najczęściej dotyczą BB nieselektywnych.

Stosowanie β-blokerów prowadzi do następujących działań niepożądanych:

  • zwolnienie rytmu serca:
    • bradykardia, blok przedsionkowo–komorowy (β-blokery z ISA znacznie rzadziej),
  • zaburzenia krążenia obwodowego (zimne kończyny),
  • duszności, skurcz oskrzeli i zaostrzenie objawów astmy,
  • niekorzystny wpływ na profil lipidowy krwi (ale β-blokery z ISA wpływają korzystnie!)
  • zmęczenie,
  • zaburzenia snu,
  • objawy depresyjne,
  • labilność emocjonalna,
  • zaburzenia pamięci,
  • splątanie, zaburzenia świadomości, omamy, lęk, niepokój,
  • zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, bóle brzucha),
  • zaburzenia erekcji,
  • leukopenia,
  • trombocytopenia,
  • w leczeniu nadciśnienia tętniczego β-blokerem skojarzonym z diuretykem może dojść do zwiększenia ryzyka wystąpienia cukrzycy.

Początkowa faza terapii BB może prowadzić do gorszego samopoczucia i uczucia zmęczenia pacjenta, co jest związane z działaniem zwalniającym pracę serca. Nie jest to jednak powód do odstawienia leku.

Działania niepożądane ze strony OUN dotyczą głównie BB dobrze rozpuszczalnych w tłuszczach, które łatwo przenikają przez barierę krew - mózg. Należą do nich przede wszystkim propranolol, bisoprolol i acebutolol.

Przeciwwskazania do stosowania β-blokerów

Przeciwwskazania do stosowania BB możesz podzielić na przeciwwskazania względne i bezwzględne.

Przeciwwskazania względne do stosowania β-blokerów

Przeciwwskazania względne to:

  • cukrzyca insulinozależna,
  • niewydolność nerek (należy zmniejszyć dawkę β-blokera),
  • choroby wątroby (należy sięgać po β-blokery które nie są metabolizowane w wątrobie).

Przeciwwskazania bezwzględne do stosowania β-blokerów

Przeciwwskazania bezwzględne to:

  • silna bradykardia,
  • bloki przewodzenia,
  • lewokomorowa niewydolność serca,
  • dusznica Prinzmetala,
  • przewlekła obturacyjna choroba płuc,
  • ciężka depresja,
  • stany skurczowe obwodowych naczyń krwionośnych,
  • spoczynkowe bóle niedokrwienne,
  • chromanie przestankowe,
  • zgorzel.

Leki β-adrenolityczne z mechanizmem wazodylatacyjnym

Leki β-adrenolityczne z efektem wazodylatacyjnym mogą rozszerzać naczynia na drodze różnych mechanizmów. Wsród nich wyróżniamy następujące leki:

  • nieselektywni antagoniści rec. β-adrenergicznych z komponentą α1-adrenolityczną:
    • karwedilol,
    • labetalol,
    • nipradilol,
    • amosulalol,
    • medroksalol.
  • selektywni antagoniści rec. β1-adrenergicznych, nieselektywni antagoniści rec. α-adrenergicznych i częściowi agoniści rec. β2-adrenergicznych:
    • celiprolol.
  • selektywni antagoniści rec. β1-adrenergicznych z uwalnianiem endogennego NO (nasilenie syntezy tlenku azotu z L-argininy pod wpływem syntazy tlenku azotu):
    • nebiwolol.

Leki β-adrenolityczne w ciąży

Leki β-adrenolityczne mogą powodować skurcz naczyń łożyska, co może działać niekorzystnie na płód. Lekiem z wyboru do leczenia nadciśnienia u kobiet w ciąży jest metyldopa. Wśród β-blokerów, w ciąży zalecany jest labetalol (nie dostępny w Polsce). Inne BB są względnie bezpieczne, ale najlepiej poznany jest metoprolol.

Piśmiennictwo:
  1. Jawień, J., Korbut, R., Olszanecki, R, Wołkow, P. (2017). Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
  2. Bujak-Gliżycka, B., Gębska A., Jakubowski, A., Jawień, J., Korbut, R., Lorkowski, B., Marcinkiewicz, E., Olszanecki, R, Wołkow, P., Woroń, J. (2009). Farmakologia po prostu. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
  3. Rajtar-Cynke G., (2015). Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
  4. Lardoux, H., Gerard, J., Blazquez, G., Chouty, F., & Flouvat, B. (1983). Hypertension in pregnancy: evaluation of two beta blockers atenolol and labetalol. European heart journal4 Suppl G, 35–40. https://doi.org/10.1093/eurheartj/4.suppl_g.35.
Data ostatniej aktualizacji: 6 miesięcy temu
Opracowanie: Dorota Szmit, Joanna Kijewska
Spis treści
Powered By MemberPress WooCommerce Plus Integration

Zaloguj się

Nie masz konta? Wykup dostęp

Zgłoś problem/uwagę/błąd

Wypowiedz się na temat wpisu "Antagonisty recep­torów β-adrener­gicznych"

Tylko zalogowani użytkownicy mogą zgłaszać uwagi.