Antagonisty receptorów β-adrenergicznych to inaczej β-blokery (beta-blokery, w skrócie BB).
Podział antagonistów receptorów β
Antagonisty receptorów β mogą blokować następujące podtypy receptorów:
- receptory β1-adrenergiczne, znajdujące się m.in.
w mięśniu sercowym i aparacie przykłębuszkowym w nerkach, - receptory β2-adrenergiczne, znajdujące się m.in.
w mięśniach gładkich:- naczyń krwionośnych,
- macicy,
- oskrzeli,
- przewodu pokarmowego,
- dróg moczowych,
- receptory β3-adrenergiczne, znajdujące się w tkance tłuszczowej i w niewielkiej ilości w mięśniu sercowym.
Beta-blokery (BB), czyli leki blokujące receptory β-adrenergiczne to inaczej β-adrenolityki. Te, blokujące selektywnie receptory β1-adrenergiczne znajdujące się w sercu nazywamy kardioselektywnymi.
Tropizmy serca
Efekt tropowy serca (tropizm serca) to wrodzona skłonność serca do określonej zmiany pod wpływem wywieranych bodźców. Efekty tropowe to działania:
- inotropowe – wpływa na siłę skurczu mięśnia sercowego,
- dromotropowe – wpływa na przewodnictwo w
węźle zatokowo-przedsionkowym i przedsionkowo-komorowym, - chronotropowe – wpływa na częstość skurczów,
- batmotropowe – wpływa na pobudliwość mięśnia sercowego.
Wpływ β-blokerów na serce
Antagonisty receptorów β, czyli β-blokery wprowadzono do kardiologii na początku lat 60. XX wieku. Blokują one receptory β1 selektywnie bądź nieselektywnie.
Działają one na serce:
- inotropowo ujemnie,
- dromotropowo ujemnie,
- chronotropowo ujemnie,
- batmotropowo ujemnie.
Długotrwałe stosowanie β-blokerów zwiększa liczbę receptorów β1 na powierzchni błon komórkowych w sercu. W trakcie przyjmowania tych leków receptory są zablokowane, natomiast w przypadku gwałtownego odstawienia leku, mogą zostać pobudzone. Może to prowadzić do gwałtownego zwiększenia akcji serca.Nie wolno więc odstawiać β-blokerów z dnia na dzień!Jeżeli mają być odstawione, dawki zmniejsza się stopniowo w ciągu 7-14 dni.
Podział β-blokerów
W zależności od właściwości β-blokery możemy podzielić na trzy generacje:
- Nieselektywne, czyli te, które blokują oba podtypy receptorów β. Możesz do nich zaliczyć:
- nadolol – obecnie niedostępny w Polsce,
- pindolol (Visken),
- propranolol (Propranolol WZF),
- sotalol (Biosotal, Sotahexal),
- tymolol (Oftensin, Timo-Comod) –
w postaci kropli do oczu, - karwedilol (Atram, Avedol, Vivacor),
- karteolol (Carteol LP 2%) –
jako krople do oczu.
- Kardioselektywne, czyli blokujące receptory β1. Możesz do nich zaliczyć:
- acebutolol (Sectral),
- atenolol (Atenolol Sanofi),
- betaksolol (Lokren),
- bisoprolol (Concor, Bisocard),
- talinolol – niedostępny w Polsce,
- celiprolol (Celipres),
- metoprolol (Metocard, Betaloc ZOK),
- nebiwolol (Ebivol, Nebicard),
- esmolol (Esmocard) –
stosowany wyłącznie w stanach nagłych w podaniu dożylnym.- O zwiększonej jeszcze kardioselektywności:
- betaksolol,
- bisoprolol,
- nebiwolol.
- O zwiększonej jeszcze kardioselektywności:
- Wielofunkcyjne (hybrydowe) lub wazodylatacyjne, które oprócz blokowania rec. β rozszerzają naczynia. Możesz do nich zaliczyć:
- labetalol (Tranade – dostępny drogą importu docelowego),
- bucindolol – niedostępny w Polsce,
- celiprolol,
- nebiwolol.


Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna (ISA)
Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna (ISA, ang. Intrinsic Symphathomimetic Activity) to zdolność do częściowego pobudzenia receptora beta-adrenergicznego. Lek działa więc w mieszany sposób, jako agonista-antagonista, z przeważającą częścią antagonistyczną. β-blokery z ISA zmniejszają efekt bradykardii, typowej dla większości leków z tej grupy. Poza tym, β-blokery z ISA korzystnie wpływają na profil lipidowy oraz wykazują działanie lusitropowe dodatnie.
W tabeli poniżej przedstawiono podział β-blokerów ze względu na posiadanie wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej.
I generacja (nieselektywne β-blokery) | II generacja (kardiowybiórcze) | |
z ISA | pindolol, biopindolol, penbutolol, karteolol alprenolol, oksprenolol | acebutolol, praktolol, celiprolol |
bez ISA | propranolol, timolol, sotalol, nadolol, karwedilol | atenolol, metoprolol, betaksolol, bisoprolol, esmolol, nebiwolol |
Teoretycznie zalety BB z ISA to:
rzadsze i mniej nasilone epizody bradykardiiniż w przypadku BB bez ISA,- mniejszy wzrost gęstości receptorów β-adrenergicznych w trakcie stosowania, dzięki czemu odstawienie leku nie prowadzi do “efektu z odbicia”.
W praktyce klinicznej podział na BB z i bez ISA nie ma dużego znaczenia. BB z ISA nie powinny być stosowane w niewydolności serca.
Wskazania do stosowania β-blokerów
Leki β-adrenolityczne znoszą działanie leków pobudzających serce, mięśnie gładkie, a także przemiany węglowodanów i lipidów.
Wskazania do stosowania β-blokerów to:
- choroba niedokrwienna serca (bez postaci Prinzmetala), gdyż powodują one ekonomizację pracy i zmniejszenie zużycia tlenu przez mięsień sercowy,
- nadciśnienie tętnicze, ponieważ zmniejszają pojemność wyrzutową i minutową serca, zmniejszają wydzielanie reniny i hamują uwalnianie noradrenaliny (na skutek zablokowania presynaptycznych receptorów β2).
- guz chromochłonny, ponieważ BB znoszą efekt nadmiaru wydzielanych przez guz katecholamin,
- drżenie samoistne (propranolol),
- nadczynność tarczycy
- znoszą objawy nadczynności związane z nasiloną aktywnością układu współczulnego,
- propranolol dodatkowo hamuje obwodową przemianę tyroksyny do trijodotyroniny,
- migrenowe bóle głowy, gdyż zmniejszają częstość występowania napadów,
- jaskra, ponieważ powodują zmniejszenie ciśnienia śródgałkowego,
- nerwice lękowe, gdyż łagodzą objawy psychosomatyczne,
- zaburzenia rytmu serca wywołane nadpobudliwością, gdyż leki te zwalniają czynność serca i hamują przewodnictwo przedsionkowo-komorowe,
- znoszenie działania amin katecholowych na receptory β-adrenergiczne,
- zespoły abstynencyjne, ponieważ BB łagodzą objawy odstawienne,
- lęk sceniczny – zmniejszają drżenie mięśniowe, nadmierne pocenie się i tachykardię.
Działania niepożądane β-blokerów
BB są dobrze tolerowanymi lekami, a ich działania niepożądane są zwykle łagodne i szybko przemijające. Najczęściej dotyczą BB nieselektywnych.
Stosowanie β-blokerów prowadzi do następujących działań niepożądanych:
- zwolnienie rytmu serca:
- bradykardia, blok przedsionkowo–komorowy (
β-blokery z ISA znacznie rzadziej),
- bradykardia, blok przedsionkowo–komorowy (
- zaburzenia krążenia obwodowego (zimne kończyny),
- duszności, skurcz oskrzeli i zaostrzenie objawów astmy,
- niekorzystny wpływ na profil lipidowy krwi (
ale β-blokery z ISA wpływają korzystnie!) - zmęczenie,
- zaburzenia snu,
- objawy depresyjne,
- labilność emocjonalna,
- zaburzenia pamięci,
- splątanie, zaburzenia świadomości, omamy, lęk, niepokój,
- zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, bóle brzucha),
- zaburzenia erekcji,
- leukopenia,
- trombocytopenia,
- w leczeniu nadciśnienia tętniczego β-blokerem skojarzonym z diuretykem może dojść do zwiększenia ryzyka wystąpienia cukrzycy.
Początkowa faza terapii BB może prowadzić do gorszego samopoczucia i uczucia zmęczenia pacjenta, co jest związane z działaniem zwalniającym pracę serca. Nie jest to jednak powód do odstawienia leku.
Działania niepożądane ze strony OUN dotyczą głównie BB dobrze rozpuszczalnych w tłuszczach, które łatwo przenikają przez barierę krew - mózg. Należą do nich przede wszystkim propranolol, bisoprolol i acebutolol.
Przeciwwskazania do stosowania β-blokerów
Przeciwwskazania do stosowania BB możesz podzielić na przeciwwskazania względne i bezwzględne.
Przeciwwskazania względne do stosowania β-blokerów
Przeciwwskazania względne to:
- cukrzyca insulinozależna,
- niewydolność nerek (należy zmniejszyć dawkę β-blokera),
- choroby wątroby (należy sięgać po β-blokery które nie są metabolizowane w wątrobie).
Przeciwwskazania bezwzględne do stosowania β-blokerów
Przeciwwskazania bezwzględne to:
- silna bradykardia,
- bloki przewodzenia,
- lewokomorowa niewydolność serca,
- dusznica Prinzmetala,
- przewlekła obturacyjna choroba płuc,
- ciężka depresja,
- stany skurczowe obwodowych naczyń krwionośnych,
- spoczynkowe bóle niedokrwienne,
- chromanie przestankowe,
- zgorzel.
Leki β-adrenolityczne z mechanizmem wazodylatacyjnym
Leki β-adrenolityczne z efektem wazodylatacyjnym mogą rozszerzać naczynia na drodze różnych mechanizmów. Wsród nich wyróżniamy następujące leki:
- nieselektywni antagoniści rec. β-adrenergicznych z komponentą α1-adrenolityczną:
- karwedilol,
- labetalol,
- nipradilol,
- amosulalol,
- medroksalol.
- selektywni antagoniści rec. β1-adrenergicznych, nieselektywni antagoniści rec. α-adrenergicznych i częściowi agoniści rec. β2-adrenergicznych:
- celiprolol.
- selektywni antagoniści rec. β1-adrenergicznych z uwalnianiem endogennego NO (nasilenie syntezy tlenku azotu z L-argininy pod wpływem syntazy tlenku azotu):
- nebiwolol.
Leki β-adrenolityczne w ciąży
Leki β-adrenolityczne mogą powodować skurcz naczyń łożyska, co może działać niekorzystnie na płód. Lekiem z wyboru do leczenia nadciśnienia u kobiet w ciąży jest metyldopa. Wśród β-blokerów, w ciąży zalecany jest labetalol (nie dostępny w Polsce). Inne BB są względnie bezpieczne, ale najlepiej poznany jest metoprolol.