Antagonisty recep­torów β-adrener­gicznych to inaczej β-blokery (beta-blokery, w skrócie BB).

Podział antagonistów receptorów β

Antagonisty receptorów β mogą blokować następujące podtypy receptorów:

• receptory β₁-adrenergiczne, znajdujące się m.in. w mięśniu sercowym i aparacie przykłębuszkowym w nerkach,    
• receptory β₂-adrenergiczne, znajdujące się m.in. w mięśniach gładkich:
  • naczyń krwionośnych,
  • macicy,
  • oskrzeli,
  • przewodu pokarmowego,
  • dróg moczowych,
• receptory β₃-adrenergiczne, znajdujące się w tkance tłuszczowej i w niewielkiej ilości w mięśniu sercowym.

Beta-blokery (BB), czyli leki blokujące receptory β-adrenergiczne to inaczej β-adrenolityki. 
Te, blokujące selektywnie receptory β1-adrenergiczne znajdujące się w sercu nazywamy kardioselektywnymi.

Tropizmy serca

Efekt tropowy serca (tropizm serca) to wrodzona skłonność serca do określonej zmiany pod wpływem wywieranych bodźców. Efekty tropowe to działania:

• inotropowe – wpływa na siłę skurczu mięśnia sercowego,
• dromotropowe – wpływa na przewodnictwo w węźle zatokowo-przedsionkowym i przedsionkowo-komorowym,
• chronotropowe – wpływa na częstość skurczów,                     
• batmotropowe – wpływa na pobudliwość mięśnia sercowego.

Wpływ β-blokerów na serce

Antagonisty receptorów β, czyli β-blokery wprowadzono do kardiologii na początku lat 60. XX wieku. Blokują one receptory β₁ selektywnie bądź nieselektywnie.

Działają one na serce:

• inotropowo ujemnie,
• dromotropowo ujemnie,
• chronotropowo ujemnie,
• batmotropowo ujemnie.

Długotrwałe stosowanie β-blokerów zwiększa liczbę receptorów β1 na powierzchni błon komórkowych w sercu. W trakcie przyjmowania tych leków receptory są zablokowane, natomiast w przypadku gwałtownego odstawienia leku, mogą zostać pobudzone. Może to prowadzić do gwałtownego zwiększenia akcji serca. Nie wolno więc odstawiać β-blokerów z dnia na dzień! Jeżeli mają być odstawione, dawki zmniejsza się stopniowo w ciągu 7-14 dni.

Podział β-blokerów

W zależności od właściwości β-blokery możemy podzielić na trzy generacje:

• Nieselektywne, czyli te, które blokują oba podtypy receptorów β. Możesz do nich zaliczyć:
  • nadolol – obecnie niedostępny w Polsce,
  • pindolol (Visken),
  • propranolol (Propranolol WZF),
  • sotalol (Biosotal, Sotahexal),
  • tymolol (Oftensin, Timo-Comod) – w postaci kropli do oczu,
  • karwedilol (Atram, Avedol, Vivacor),
  • karteolol (Carteol LP 2%) – jako krople do oczu.
• Kardioselektywne, czyli blokujące receptory β₁. Możesz do nich zaliczyć:
  • acebutolol (Sectral),
  • atenolol (Atenolol Sanofi),
  • betaksolol (Lokren),
  • bisoprolol (Concor, Bisocard),
  • talinolol – niedostępny w Polsce,
  • celiprolol (Celipres),
  • metoprolol (Metocard, Betaloc ZOK),
  • nebiwolol (Ebivol, Nebicard),
  • esmolol (Esmocard) – stosowany wyłącznie w stanach nagłych w podaniu dożylnym.
    • O zwiększonej jeszcze kardioselektywności:
      • betaksolol,
      • bisoprolol,
      • nebiwolol.       
• Wielofunkcyjne (hybrydowe) lub wazodylatacyjne, które oprócz blokowania rec. β rozszerzają naczynia. Możesz do nich zaliczyć:
  • labetalol (Tranade – dostępny drogą importu docelowego),
  • bucindolol – niedostępny w Polsce,
  • celiprolol,
  • nebiwolol.

Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna (ISA)

Wewnętrzna aktywność sympatykomimetyczna (ISA, ang. Intrinsic Symphathomimetic Activity) to zdolność do częściowego pobudzenia receptora beta-adrenergicznego. Lek działa więc w mieszany sposób, jako agonista-antagonista, z przeważającą częścią antagonistyczną. β-blokery z ISA zmniejszają efekt bradykardii, typowej dla większości leków z tej grupy. Poza tym, β-blokery z ISA korzystnie wpływają na profil lipidowy oraz wykazują działanie lusitropowe dodatnie.

W tabeli poniżej przedstawiono podział β-blokerów ze względu na posiadanie wewnętrznej aktywności sympatykomimetycznej.

Teoretycznie zalety BB z ISA to:

• rzadsze i mniej nasilone epizody bradykardii niż w przypadku BB bez ISA,
• mniejszy wzrost gęstości receptorów β-adrenergicznych w trakcie stosowania, dzięki czemu odstawienie leku nie prowadzi do “efektu z odbicia”.

W praktyce klinicznej podział na BB z i bez ISA nie ma dużego znaczenia. BB z ISA nie powinny być stosowane w niewydolności serca.

Wskazania do stosowania β-blokerów

Leki β-adrenolityczne znoszą działanie leków pobudzających serce, mięśnie gładkie, a także przemiany węglowodanów i lipidów.
Wskazania do stosowania β-blokerów to:

• choroba niedokrwienna serca (bez postaci Prinzmetala), gdyż powodują one ekonomizację pracy i zmniejszenie zużycia tlenu przez mięsień sercowy,
• nadciśnienie tętnicze, ponieważ zmniejszają pojemność wyrzutową i minutową serca, zmniejszają wydzielanie reniny i hamują uwalnianie noradrenaliny (na skutek zablokowania presynaptycznych receptorów β₂).
• guz chromochłonny, ponieważ BB znoszą efekt nadmiaru wydzielanych przez guz katecholamin,
• drżenie samoistne (propranolol),
• nadczynność tarczycy
  • znoszą objawy nadczynności związane z nasiloną aktywnością układu współczulnego,
  • propranolol dodatkowo hamuje obwodową przemianę tyroksyny do trijodotyroniny,
• migrenowe bóle głowy, gdyż zmniejszają częstość występowania napadów,
• jaskra, ponieważ powodują zmniejszenie ciśnienia śródgałkowego,
• nerwice lękowe, gdyż łagodzą objawy psychosomatyczne,
• zaburzenia rytmu serca wywołane nadpobudliwością, gdyż leki te zwalniają czynność serca i hamują przewodnictwo przedsionkowo-komorowe,
• znoszenie działania amin katecholowych na receptory β-adrenergiczne,
• zespoły abstynencyjne, ponieważ BB łagodzą objawy odstawienne,
• lęk sceniczny – zmniejszają drżenie mięśniowe, nadmierne pocenie się i tachykardię.

Działania niepożądane β-blokerów

BB są dobrze tolerowanymi lekami, a ich działania niepożądane są zwykle łagodne i szybko przemijające. Najczęściej dotyczą BB nieselektywnych.

Stosowanie β-blokerów prowadzi do następujących działań niepożądanych:

• zwolnienie rytmu serca:
  • bradykardia, blok przedsionkowo–komorowy (β-blokery z ISA znacznie rzadziej),
• zaburzenia krążenia obwodowego (zimne kończyny),
• duszności, skurcz oskrzeli i zaostrzenie objawów astmy,
• niekorzystny wpływ na profil lipidowy krwi (ale β-blokery z ISA wpływają korzystnie!)
• zmęczenie,
• zaburzenia snu,
• objawy depresyjne,
• labilność emocjonalna,
• zaburzenia pamięci,
• splątanie, zaburzenia świadomości, omamy, lęk, niepokój,
• zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, bóle brzucha),
• zaburzenia erekcji,
• leukopenia,
• trombocytopenia,
• w leczeniu nadciśnienia tętniczego β-blokerem skojarzonym z diuretykem może dojść do zwiększenia ryzyka wystąpienia cukrzycy.

Początkowa faza terapii BB może prowadzić do gorszego samopoczucia i uczucia zmęczenia pacjenta, co jest związane z działaniem zwalniającym pracę serca. Nie jest to jednak powód do odstawienia leku.

Działania niepożądane ze strony OUN dotyczą głównie BB dobrze rozpuszczalnych w tłuszczach, które łatwo przenikają przez barierę krew - mózg. Należą do nich przede wszystkim propranolol, bisoprolol i acebutolol.

Przeciwwskazania do stosowania β-blokerów

Przeciwwskazania do stosowania BB możesz podzielić na przeciwwskazania względne i bezwzględne.

Przeciwwskazania względne do stosowania β-blokerów

Przeciwwskazania względne to:

• cukrzyca insulinozależna,
• niewydolność nerek (należy zmniejszyć dawkę β-blokera),
• choroby wątroby (należy sięgać po β-blokery które nie są metabolizowane w wątrobie).

Przeciwwskazania bezwzględne do stosowania β-blokerów

Przeciwwskazania bezwzględne to:

• silna bradykardia,
• bloki przewodzenia,
• lewokomorowa niewydolność serca,
• dusznica Prinzmetala,
• przewlekła obturacyjna choroba płuc,
• ciężka depresja,
• stany skurczowe obwodowych naczyń krwionośnych,
• spoczynkowe bóle niedokrwienne,
• chromanie przestankowe,
• zgorzel.

Leki β-adrenolityczne z mechanizmem wazodylatacyjnym

Leki β-adrenolityczne z efektem wazodylatacyjnym mogą rozszerzać naczynia na drodze różnych mechanizmów. Wsród nich wyróżniamy następujące leki:

• nieselektywni antagoniści rec. β-adrenergicznych z komponentą α₁-adrenolityczną:
  • karwedilol,
  • labetalol,
  • nipradilol,
  • amosulalol,
  • medroksalol.
• selektywni antagoniści rec. β₁-adrenergicznych, nieselektywni antagoniści rec. α-adrenergicznych i częściowi agoniści rec. β₂-adrenergicznych:
  • celiprolol.
• selektywni antagoniści rec. β₁-adrenergicznych z uwalnianiem endogennego NO (nasilenie syntezy tlenku azotu z L-argininy pod wpływem syntazy tlenku azotu):
  • nebiwolol.

Leki β-adrenolityczne w ciąży

Leki β-adrenolityczne mogą powodować skurcz naczyń łożyska, co może działać niekorzystnie na płód. Lekiem z wyboru do leczenia nadciśnienia u kobiet w ciąży jest metyldopa. Wśród β-blokerów, w ciąży zalecany jest labetalol (nie dostępny w Polsce). Inne BB są względnie bezpieczne, ale najlepiej poznany jest metoprolol.