Antracykliny
Antracykliny zaliczane są do inhibitorów topoizomerazy II, enzymu jądrowego zależnego od ATP, odpowiedzialnego za integralność DNA podczas replikacji. Łączy się on z DNA i powoduje nacięcia, dzięki którym możliwe jest rozwinięcie helisy podczas replikacji. Po przejściu nici, topoizomeraza II usuwa nacięcia łącząc ponownie fragmenty nici. Antracykliny, blokując kompleks topoizomerazy, hamują łączenie fragmentów DNA i kumulację pęknięć w strukturze.
Antracykliny ulegają reakcji redukcji, przechodząc do formy semichinonowej z wytworzeniem rodnika hydroksylowego i nadtlenku wodoru, odpowiedzialnego za uszkodzenie DNA, lipidów i białek.
Antracykliny I generacji
Antracykliny I generacji stosowane są wyłącznie dożylnie, nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego. Doksorubicyna może być stosowana również dopęcherzowo.
Do antracyklin I generacji zaliczamy takie leki jak:
- doksorubicyna
- daunorubicyna
Wskazania dla antracyklin I generacji
Wskazania do stosowania doksorubicyny to:
- białaczka szpikowa i limfoblastyczna
- szpiczak mnogi
- rak piersi, jajnika, macicy
- rak gruczołu krokowego, pęcherza moczowego
Daunorubicyna stosowana jest w połączeniu z cytarabiną w przypadku:
- ostrej białaczki szpikowej związanej z mielodysplazją
- rozpoznanej białaczki szpikowej zależnej od terapii innych nowotworów
Antracykliny II generacji
Do antracyklin II generacji zaliczamy takie leki jak:
- aklarubicyna
- idarubicyna
- epirubicyna
- mitoksantron
Wskazania dla antracyklin II generacji
Antracykliny II generacji stosowane są głównie dożylnie, aklarubicyna może być stosowana doustnie, a epirubicyna dopęcherzowo.
Wskazania do stosowania idarubicyny i aklarubicyny to:
- ostra białaczka szpikowa
- ostra białaczka limfoblastyczna
Epirubicyna zalecana jest w leczeniu:
- raka piersi
- zaawansowanego raka jajnika
- raka żołądka
- raka drobnokomórkowego płuca
Mitoksantron zalecany jest w terapii:
- ostrej białaczce limfoblastycznej
- raku piersi
- nowotworach narządowych (rak jajnika, rak żołądka, rak pęcherza moczowego, okrężnicy)
Działania niepożądane antracyklin
Antracykliny wywołują szereg działań niepożądanych, w tym:
- kardiomiopatię z zaburzeniami rytmu serca
- silne działanie wymiotne
- uszkodzenie wątroby
- wypadanie włosów
- wtórny rozwój nowotworów
W lecznictwie stosuje się również liposomalne formy antracyklin, co zmniejsza ich przenikanie do tkanek zdrowych, ograniczając działania niepożądane, szczególnie ze strony serca.
Przeciwwskazania do stosowania antracyklin
Antybiotyki antracyklinowe są przeciwwskazane w przypadku:
- ciąży i karmienia piersią
- ciężkiej niewydolności wątroby
- ciężkiej niewydolności nerek
- niewydolności mięśnia sercowego
- niedawno przebytego zawału mięśnia sercowego
Inne antybiotyki cytotoksyczne
Inne leki o charakterze antybiotyków, mające działanie cytotoksyczne to bleomycyna i mitomycyna.
Bleomycyna
Bleomycyna to lek swoisty dla fazy G2.
Mechanizm działania bleomycyny powiązany jest z obecnością jonów żelaza. Kompleks bleomycyny z żelazem reaguje z tlenem, prowadząc do powstania wolnych rodników, które uszkadzają nici DNA.
Wskazania do stosowania bleomycyny to:
- rak jądra
- rak płaskokomórkowy
- rak zewnętrznych narządów płciowych i szyjki macicy
- leczenie wysięku pochodzenia nowotworowego w jamie opłucnej
Bleomycyna może powodować działania niepożądane takie jak:
- śródmiąższowe zapalenie płuc
- zwłóknienie płuc
- uszkodzenie nerek i wątroby
- wypadanie włosów
- zapalenie błony śluzowej jamy ustnej
Bleomycyna jest przeciwwskazana podczas ciąży i karmienie piersią oraz w przypadku ostrego zakażenia płuc.
Mitomycyna
Mitomycyna to antybiotyk o działaniu alkilującym, jej aktywny metabolit tworzy kowalencyjne wiązania krzyżowe z guaniną w DNA powodując jego fragmentację i rozpad. Mitomycyna przeciwwskazana jest w okresie ciąży i karmienia piersią.
Mitomycyna stosowana jest w leczeniu:
- raka pęcherza moczowego
- raka żołądka
- raka płuca
- raka piersi
Działania niepożądane mitomycyny to:
- mielosupresja
- uszkodzenie wątroby
- zwłóknienie płuc
- nudności i wymioty
- wypadanie włosów
- nadciśnienie tętnicze
- obrzęki pochodzenia nerkowego
- krwiomocz i zapalenie błony śluzowej pęcherza (po podaniu dopęcherzowym)
Porównanie działania antybiotyków cytotoksycznych
Antybiotyki cytotoksyczne znacznie różnią się między sobą wskazaniami i działaniami niepożądanymi co przedstawiono w tabeli poniżej.
Lek | Mechanizm działania | Zastosowanie | Działania niepożądane |
doksorubicyna epirubicyna idarubicyna aklarubicyna daunorubicyna | wiąże się z DNA hamuje replikację i transkrypcję hamuje topoizomerazę II | chłoniaki, białaczki, ziarnica złośliwa | nudności, wymioty, mielosupresja, łysienie, uszkodzenie mięśnia sercowego |
bleomycyna | chelatuje żelazo i w tym połączeniu generuje wolne rodniki, które fragmentują dna działanie nie zależy od cyklu komórkowego | chłoniaki, guzy jąder, rak prącia, rak płaskokomórkowy w obrębie głowy i szyi | zwłóknienie płuc (zapobieganie przez stosowanie glikokortykosteroidów), gorączka, wysypki skórne |
mitomycyna | aktywny metabolit alkiluje azot guaniny w DNA | osteosarcoma, rak trzustki, rak pęcherza moczowego, przewlekła białaczka szpikowa | mielosupresja, łysienie, nudności i wymioty, zaburzenia czynności wątroby i nerek |
daktynomycyna | wiąże się z DNA i hamuje replikację i transkrypcję, hamuje topoizomerazę II | guz Wilmsa | nudności i wymioty, mielosupresja, owrzodzenia śluzówki jamy ustnej |