Antybiotyki cyto­toksy­czne

Antybiotyki cytotoksyczne to grupa leków o działaniu przeciwnowotworowym, do której należą dwie generacje antracyklin oraz bleomycyna i mitomycyna.
Spis treści

Antracykliny

Antracykliny zaliczane są do inhibitorów topoizomerazy II, enzymu jądrowego zależnego od ATP, odpowiedzialnego za integralność DNA podczas replikacji. Łączy się on z DNA i powoduje nacięcia, dzięki którym możliwe jest rozwinięcie helisy podczas replikacji. Po przejściu nici, topoizomeraza II usuwa nacięcia łącząc ponownie fragmenty nici. Antracykliny, blokując kompleks topoizomerazy, hamują łączenie fragmentów DNA i kumulację pęknięć w strukturze.

Antracykliny ulegają reakcji redukcji, przechodząc do formy semichinonowej z wytworzeniem rodnika hydroksylowego i nadtlenku wodoru, odpowiedzialnego za uszkodzenie DNA, lipidów i białek.

Antracykliny I generacji

Antracykliny I generacji stosowane są wyłącznie dożylnie, nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego. Doksorubicyna może być stosowana również dopęcherzowo.

Do antracyklin I generacji zaliczamy takie leki jak:

  • doksorubicyna
  • daunorubicyna

Wskazania dla antracyklin I generacji

Wskazania do stosowania doksorubicyny to:

  • białaczka szpikowa i limfoblastyczna
  • szpiczak mnogi
  • rak piersi, jajnika, macicy
  • rak gruczołu krokowego, pęcherza moczowego

Daunorubicyna stosowana jest w połączeniu z cytarabiną w przypadku:

  • ostrej białaczki szpikowej związanej z mielodysplazją
  • rozpoznanej białaczki szpikowej zależnej od terapii innych nowotworów

Antracykliny II generacji

Do antracyklin II generacji zaliczamy takie leki jak:

  • aklarubicyna
  • idarubicyna
  • epirubicyna
  • mitoksantron

Wskazania dla antracyklin II generacji

Antracykliny II generacji stosowane są głównie dożylnie, aklarubicyna może być stosowana doustnie, a epirubicyna dopęcherzowo.

Wskazania do stosowania idarubicyny i aklarubicyny to:

  • ostra białaczka szpikowa
  • ostra białaczka limfoblastyczna

Epirubicyna zalecana jest w leczeniu:

  • raka piersi
  • zaawansowanego raka jajnika
  • raka żołądka
  • raka drobnokomórkowego płuca

Mitoksantron zalecany jest w terapii:

  • ostrej białaczce limfoblastycznej
  • raku piersi
  • nowotworach narządowych (rak jajnika, rak żołądka, rak pęcherza moczowego, okrężnicy)

Działania niepożądane antracyklin

Antracykliny wywołują szereg działań niepożądanych, w tym:

  • kardiomiopatię z zaburzeniami rytmu serca
  • silne działanie wymiotne
  • uszkodzenie wątroby
  • wypadanie włosów
  • wtórny rozwój nowotworów
W lecznictwie stosuje się również liposomalne formy antracyklin, co zmniejsza ich przenikanie do tkanek zdrowych, ograniczając działania niepożądane, szczególnie ze strony serca.

Przeciwwskazania do stosowania antracyklin

Antybiotyki antracyklinowe są przeciwwskazane w przypadku:

  • ciąży i karmienia piersią
  • ciężkiej niewydolności wątroby
  • ciężkiej niewydolności nerek
  • niewydolności mięśnia sercowego
  • niedawno przebytego zawału mięśnia sercowego

Inne antybiotyki cytotoksyczne

Inne leki o charakterze antybiotyków, mające działanie cytotoksyczne to bleomycyna i mitomycyna.

Bleomycyna

Bleomycyna to lek swoisty dla fazy G2.

Mechanizm działania bleomycyny powiązany jest z obecnością jonów żelaza. Kompleks bleomycyny z żelazem reaguje z tlenem, prowadząc do powstania wolnych rodników, które uszkadzają nici DNA.

Wskazania do stosowania bleomycyny to:

  • rak jądra
  • rak płaskokomórkowy
  • rak zewnętrznych narządów płciowych i szyjki macicy
  • leczenie wysięku pochodzenia nowotworowego w jamie opłucnej

Bleomycyna może powodować działania niepożądane takie jak:

  • śródmiąższowe zapalenie płuc
  • zwłóknienie płuc
  • uszkodzenie nerek i wątroby
  • wypadanie włosów
  • zapalenie błony śluzowej jamy ustnej

Bleomycyna jest przeciwwskazana podczas ciąży i karmienie piersią oraz w przypadku ostrego zakażenia płuc.

Mitomycyna

Mitomycyna to antybiotyk o działaniu alkilującym, jej aktywny metabolit tworzy kowalencyjne wiązania krzyżowe z guaniną w DNA powodując jego fragmentację i rozpad. Mitomycyna przeciwwskazana jest w okresie ciąży i karmienia piersią.

Mitomycyna stosowana jest w leczeniu:

  • raka pęcherza moczowego
  • raka żołądka
  • raka płuca
  • raka piersi

Działania niepożądane mitomycyny to:

  • mielosupresja
  • uszkodzenie wątroby
  • zwłóknienie płuc
  • nudności i wymioty
  • wypadanie włosów
  • nadciśnienie tętnicze
  • obrzęki pochodzenia nerkowego
  • krwiomocz i zapalenie błony śluzowej pęcherza (po podaniu dopęcherzowym)

Porównanie działania antybiotyków cytotoksycznych

Antybiotyki cytotoksyczne znacznie różnią się między sobą wskazaniami i działaniami niepożądanymi co przedstawiono w tabeli poniżej.

LekMechanizm działaniaZastosowanieDziałania niepożądane
doksorubicyna
epirubicyna
idarubicyna
aklarubicyna
daunorubicyna
wiąże się z DNA hamuje replikację i transkrypcję hamuje topoizomerazę IIchłoniaki, białaczki, ziarnica złośliwa  nudności, wymioty, mielosupresja, łysienie, uszkodzenie mięśnia sercowego
bleomycynachelatuje żelazo i w tym połączeniu generuje wolne rodniki, które fragmentują dna działanie nie zależy od cyklu komórkowegochłoniaki, guzy jąder, rak prącia, rak płaskokomórkowy w obrębie głowy i szyizwłóknienie płuc (zapobieganie przez stosowanie glikokortykosteroidów), gorączka, wysypki skórne
mitomycynaaktywny metabolit alkiluje azot guaniny w DNAosteosarcoma, rak trzustki, rak pęcherza moczowego, przewlekła białaczka szpikowamielosupresja, łysienie, nudności i wymioty, zaburzenia czynności wątroby i nerek
daktynomycynawiąże się z DNA i hamuje replikację i transkrypcję, hamuje topoizomerazę IIguz Wilmsanudności i wymioty, mielosupresja, owrzodzenia śluzówki jamy ustnej  
Porównanie działania antybiotyków cytotoksycznych
Piśmiennictwo:
  1. Korbut, R. (red.) (2017). Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
  2. Bujak-Giżycka B., Gębska A., Jakubowski A., Jawień J., (2009) Farmakologia po prostu. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
  3. Janiec, W. (red.) (2021). Kompendium farmakologii. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
Data ostatniej aktualizacji: 6 miesięcy temu
Opracowanie: Ksenia Urbaniak, mgr farm. Agata Bereś-Jabs
Spis treści
Powered By MemberPress WooCommerce Plus Integration

Zaloguj się

Nie masz konta? Wykup dostęp

Zgłoś problem/uwagę/błąd

Wypowiedz się na temat wpisu "Antybiotyki cyto­toksy­czne"

Tylko zalogowani użytkownicy mogą zgłaszać uwagi.