Antybiotyki glikopeptydowe dzielimy na dwie generacje:

• I generacja – klasyczne glikopeptydy: wankomycyna i teikoplanina
• II generacja – lipoglikopeptydy: orytawancyna, dalbawancyna, telawancyna

I generacja antybiotyków glikopeptydowych – glikopeptydy

Glikopeptydy słabo wchłaniają się po podaniu doustnym. Jedynie wankomycyna może być podawana per os w leczeniu pacjentów z rzekomobłoniastym zapaleniem jelit wywołanym przez Clostridioides difficile (obecnie nazwa Clotridium jest już nieaktualna). Wankomycyny nie należy podawać domięśniowo ze względu na ryzyko martwicy w miejscu podania.

Teikoplanina, w odróżnieniu od wankomycyny może być podawana zarówno dożylnie jak i domięśniowo.

Mechanizm działania

Glikopeptydy działają bakteriobójczo hamując syntezę ściany komórkowej. Wiążą się z sekwencją  D-ALA-D-ALA peptydoglikanu. Następuje blokada dostępu substratu do enzymów, co uniemożliwia przedłużanie łańcuchów peptydoglikanów i ich poprzeczne sieciowanie.

Spektrum działania

Glikopeptydy działają bakteriobójczo na bakterie Gram(+), w tym metycylinooporne szczepy Staphylococcus, Enterococcus, Streptococcus. Skuteczne są w zakażeniach Clostridioides difficile i Clostridum diphtheriae.

Oporność

Oporność na antybiotyki glikopeptydowe występuje u Staphylococcus aureus oraz u VRE (z ang. Vancomycin-Resistant Enterococcus ) czyli enterokoków opornych na wankomycynę. Polega na zastąpieniu sekwencji -D-alaniny na -D-mleczan lub -D-serynę, do której leki nie mogą się przyłączyć.

Wskazania do stosowania glikopeptydów

Wankomycyna (Vancomycin-Mip, Edicin, Vancomycin Kabi) stosowana jest w leczeniu zakażeń:

• Clostridioides difficile – czynnik etiologiczny rzekomobłoniastego zapalenia jelit
• zapalenie opon mózgowych w przypadku szczepów penicylinoopornych Staphylococcus pneumoniae
• zapalenie skóry, tkanek miękkich, kości, stawów w przypadku szczepów MRSA
• zapalenie płuc w przypadku szczepów MRSA
• zapalenie wsierdzia u pacjentów z nadwrażliwością na penicyliny

Teikoplanina (Teicopix, Targocid) stosowana jest w tych samych wskazaniach jak wankomycyna, zwłaszcza w przypadku niskiej skuteczności wankomycyny, ponieważ działa od niej silniej i dłużej.

Działania niepożądane glikopeptydów

Wankomycyna znacznie częściej niż teikoplanina powoduje działania niepożądane. Najbardziej charakterystyczny efekt uboczny po zbyt szybkim dożylnym podaniu wankomycyny to tzw. syndrom czerwonego człowieka. To charakterystyczny zespół objawów, które występują na skutek degranulacji komórek tucznych i szybkiego wzrostu poziomu histaminy we krwi. Obejmuje on m.in.:

• reakcję o charakterze rumienia lub pokrzywki
• zaczerwienienie skóry
• gorączkę
• tachykardię
• spadek ciśnienia krwi

Wankomycyna wykazuje oto- i nefrotoksyczność, szczególnie jeśli stosowana jest łącznie z aminoglikozydami lub diuretykami pętlowymi.

Interakcje glikopeptydów

Nasilanie działania nefrotoksycznego i ototoksycznego występuje przy jednoczesnym podaniu antybiotyków glikopeptydowych oraz takich związków jak:

• antybiotyki aminoglikozydowe (gentamycyna, streptomycyna, neomycyna, kanamycyna, amikacyna, tobramycyna)
• amfoterycyna B
• antybiotyki peptydowe (bacytracyna),
• polimyksyny
• cisplatyna

II generacja antybiotyków glikopeptydowych – lipoglikopeptydy

Do II generacji antybiotyków glikopeptydowych zaliczamy orytawancynę (Orbactiv), telawancynę (Vibactiv) i dalbawancynę (Xydabla).

Mechanizm działania

Lipoglikopeptydy posiadają bardziej złożony mechanizm działania. Poza wiązaniem z sekwencją D-Ala-D-Ala-, mogą wiązać się również z sekwencją -D-Ala-D-Ser oraz z -D-ALA-D-mleczan, hamując syntezę ściany komórkowej bakterii, opornych na glikopeptydy. Dodatkowo zaburzają integralność błony komórkowej bakterii, hamując syntezę peptydów i białek.

Spektrum działania

Lipoglikopeptydy wykazują aktywność wobec większości bakterii Gram(+), w tym MRSA (gronkowiec złocisty oporny na metycylinę), PRSP (z ang. penicillin-resistant Streptococcus pneumoniae) czyli pneumokoki oporne na penicylinę i VRE (enterokoki oporne na wankomycynę).

Wskazania do stosowania lipoglikopeptydów

Antybiotyki lipoglikopeptydowe stosowane są w leczeniu:

• zakażeń wywołanych przez MRSA, PRSP i VRE opornych na leczenie innymi antybiotykami
• ciężkich zakażeń skóry i tkanki podskórnej
• zapalenia wsierdzia wywołanego przez S. aureus, w tym MRSA

Działania niepożądane lipoglikopeptydów

Lipoglikopeptydy mogą wywoływać następujące działania niepożądane:

• zapalenie kości i szpiku oraz ropień
• biegunkę wywołaną Clostridioides difficile
• zaburzenia smaku, nudności, wymioty
• zaburzenia równowagi
• krwiomocz

Interakcje lipoglikopeptydów

Orytawancyna fałszywie wydłuża czas protrombinowy. Przez 12 godzin po jej podaniu, kontrola przeciwzakrzepowego działania warfaryny (wskaźnik INR) może pokazywać nieprawidłowy wynik.