Azotany to grupa leków, które są metabolizowane do tlenku azotu (NO) zwanego inaczej czynnikiem rozkurczowym pochodzenia śródbłonkowego. Pod względem budowy chemicznej azotany są estrami kwasu azotowego.
Mechanizm działania
Działanie molekularne azotanów przedstawiono na poniższym schemacie. Zauważ, że naturalnie tlenek azotu jest otrzymywany w śródbłonku z L-argininy przy udziale syntazy tlenku azotu (NOS).

Azotany bywają zwyczajowo nazywane nitratami, pamiętaj jednak, że związki te nie mają w strukturze grupy nitrowej -NO2 bezpośrednio połączonej z atomem węgla.

Azotany zwiększają podaż NO, który aktywuje cyklazę guanylową, co z kolei zwiększa stężenie cGMP. Cykliczny GMP aktywuje enzymy odpowiedzialne za proces defosforylacji lekkich łańcuchów miozyny, a także nasila transport Ca do siateczki, dzięki czemu następuje relaksacja mięśniówki gładkiej.
Do efektów działania NO należą:
- rozkurcz naczyń wieńcowych,
- spadek obciążenia wstępnego,
- krótkotrwały spadek obciążenia następczego.
Działanie azotanów związane jest głównie z wpływem na naczynia żylne, rozszerzanie naczyń tętniczych jest niewielkie. Leki z grupy azotanów są stosowane w leczeniu dusznicy bolesnej.
Leki z grupy
Lekami z grupy azotanów są:
- nitrogliceryna, czyli triazotan glicerolu (Nitrocard, Nitromint),
- monoazotan izosorbidu (Effox, Mononit),
- dwuazotan izosorbidu (Sorbonit, obecnie niedostępny na rynku)
- tetraazotan pentaerytrytylu (Galpent).

Naturalną substancją, która jest prekursorem tlenku azotu, jest L-arginina, będąca składnikiem suplementów diety.
Działania niepożądane
Podczas stosowania azotanów występują następujące działania niepożądane:
- bóle i zawroty głowy, określane jako “azotanowe bóle głowy“, zwykle ustępują po kilku dniach kuracji,
- bradykardia lub tachykardia,
- hipotonia ortostatyczna,
- zaczerwienienie skóry,
- osłabienie,
- nudności,
- wymioty,
- tolerancja.
Występowanie tolerancji, czyli osłabienia lub braku reakcji na lek, zależy od okresu stosowania i dawki azotanu. Aby zapobiegać rozwojowi tolerancji, azotany stosuje się w sposób asymetryczny. Polega to na podawaniu leku 2 razy na dobę z odstępem 8-godzinnym (np. o 8.00 i 16.00), a dłuższa przerwa powinna nastąpić w okresie najmniejszej aktywności.
azotan | zastosowanie |
---|---|
nitrogliceryna | – do stosowania podjęzykowego, wziewnego oraz jako plastry przezskórne |
diazotan izosorbidu 5-monoazotan izosorbidu | – podawane podjęzykowo, p.o. – diazotan izosorbidu podlega szybkiemu metabolizmowi w czasie pierwszego przejścia wątrobowego, w wyniku czego do krążenia ogólnego dostaje się tylko 20% leku – powstały w wyniku metabolizmu wątrobowego diazotanu izosorbidu 5-monoazotan izosorbidu stosowany jest z powodzeniem w leczeniu angina pectoris. |
tetraazotan pentaerytrylu | – działa dłużej niż nitrogliceryna, – szybko wchłania się z błony śluzowej jamy ustnej, wolniej – podany doustnie – najwolniej rozwija się na niego tolerancja |
Interakcje
Azotany wchodzą w interakcje z grupami leków takimi jak:
- inhibitory fosfodiesterazy typu 5 (sildenafil, tadalafil) – ze względu na możliwość wystąpienia ciężkiej redukcji ciśnienia,
- leki rozszerzające naczynia (beta-blokery, ACEi, sartany, diuretyki, TLPD) – z uwagi na nasilenie ich działania,
- dihydroergotamina – jej stężenie wzrasta po zastosowaniu azotanów, co może podwyższać ciśnienie.