Heparyna to mieszanina poliestrów siarkowych glikozoaminoglikanów, otrzymywana z tkanki płucnej bydła lub błony śluzowej nabłonka jelit świń. Uzyskaną w ten sposób heparynę (tzw. niefrakcjonowaną) możesz podzielić na frakcje α i β, z których aktywność wykazuje tylko frakcja α. Frakcja β jest aktywna dopiero po procesie sulfonowania.

Fizjologicznie heparyna zapobiega powstawaniu skrzepów krwi w łożysku naczyniowym oraz przyspiesza rozkład lipoprotein poprzez zwiększenie aktywności lipazy lipoproteinowej.

Heparyny uzyskane na drodze chemicznej lub enzymatycznej degradacji heparyn pochodzenia zwierzęcego to heparyny drobnocząsteczkowe.

Aktywność heparyn zależy od ilości i rodzaju wiązań reszt kwasu siarkowego i określana jest w jednostkach międzynarodowych.

Heparyna niefrakcjonowana

Mechanizm działania heparyny niefrakcjonowanej (UFH, z ang. Unfractionated Heparin) polega na zwiększaniu aktywności antytrombiny III oraz hamowaniu aktywności czynnika Xa, a w mniejszym stopniu czynników VIIa, IXa, XIa, XIIa i kalikreiny. Heparyna hamuje także agregację płytek krwi.

Heparyna niefrakcjonowana nie tylko neutralizuje działanie trombiny poprzez zwiększanie aktywności antytrombiny III, ale też hamuje jej powstawanie poprzez hamowanie czynnika Xa, co skutkuje tym, że protrombina nie ulega przekształceniu w trombinę.

Heparyna niefrakcjonowana jest stosowana dożylnie, podskórnie oraz miejscowo w postaci maści i żeli. Po podaniu dożylnym jej działanie pojawia się po kilkunastu sekundach, a maksymalne działanie przeciwzakrzepowe występuje po około 10 minutach. Po podaniu podskórnym natomiast, maksymalne działanie przeciwzakrzepowe pojawia się dopiero po 2-4 godzinach.

Wskazania do stosowania heparyny niefrakcjonowanej to:

• profilaktyka zakrzepów w tętnicach i żyłach,
• ostra faza zawału mięśnia sercowego,
• zakrzepowe zapalenie żył powierzchniowych, urazy tkanek miękkich, żylaki kończyn dolnych (miejscowo).

Najczęściej występujące powikłania po heparynie niefrakcjonowanej to:

• krwawienia,
• skazy krwiotoczne,
• małopłytkowość,
• trombocytopenia,
• małopłytkowość poheparynowa (HIT, z ang. Heparin Induced Thrombocytopenia).

Przeciwwskazania do stosowania heparyny niefrakcjonowanej:

• nadwrażliwość na lek,
• małopłytkowość,
• skaza krwotoczna,
• nowotwór przewodu pokarmowego,
• wrzodziejące zapalenia jelita grubego,
• stan po zabiegach chirurgicznych na mózgu i rdzeniu kręgowym,
• cukrzyca,
• gruźlica płuc,
• uszkodzenie miąższu wątroby.

Przy przedawkowaniu heparyny i jej pochodnych należy podać siarczan protaminy. Jeden miligram siarczanu protaminy neutralizuje 80-100 j.m. heparyny.

Heparyna drobnocząsteczkowa

Heparyny drobnocząsteczkowe (LMWH, z ang. Low Molecular Weight Heparin) charakteryzują się podobnym mechanizmem działania do heparyny niefrakcjonowanej, lecz w większym stopniu zmniejszają aktywność czynnika Xa oraz słabiej hamują aktywność trombiny.

Heparyny drobnocząsteczkowe w porównaniu do heparyny niefrakcjonowanej charakteryzują się lepszą biodostępnością, słabszym hamowaniem czynności płytek krwi oraz w mniejszym stopniu wiążą się z białkami i śródbłonkiem. Aktywność anty-Xa przewyższa aktywność przeciwtrombinową.

Heparyny drobnocząsteczkowe znajdują zastosowanie w profilaktyce i leczeniu chorób zakrzepowo-zatorowych. Podaje się je zazwyczaj podskórnie co 12-24 godziny.

Heparyny drobnocząsteczkowe to:

• enoksaparyna (Clexane, Neoparin),
• nadroparyna (Fraxiparine, Fraxodi),
• dalteparyna (Fragmin),
• parnaparyna,
• rewiparyna,
• tynzaparyna.

Zalety stosowania heparyn drobnocząsteczkowych:

• dłuższy okres półtrwania niż heparyn niefrakcjonowanych pozwalający na podskórne podanie,
• słabsze hamowanie czynności płytek krwi i mniejsza inaktywacja trombiny sprawia, że są one obarczone mniejszym od heparyny niefrakcjonowanej ryzykiem krwawień.

Przeciwwskazania do stosowania heparyn drobnocząsteczkowych:

• uczulenie na lek,
• ostre bakteryjne zapalenie wsierdzia,
• czynna choroba wrzodowa żołądka lub dwunastnicy,
• wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
• nowotwór przewodu pokarmowego,
• wysokie nadciśnienie krwi,
• małopłytkowość.

Porównanie heparyny niefrakcjonowanej i drobnocząsteczkowej

Heparyna drobnocząsteczkowa i niefrakcjonowana różnią się między sobą m.in. drogą podania, mechanizmem działania i okresem półtrwania, co omówiono w tabeli poniżej.