Inne chemio­tera­peutyki

Do leków przeciwinfekcyjnych zaliczamy szereg chemioterapeutyków, które choć wykazują aktywność przeciwbakteryjną, nie są w ścisłym znaczeniu antybiotykami, gdyż nie mają swojego odpowiednika w przyrodzie.
Spis treści

Chloramfenikol

Chloramfenikol (detreomycyna) to antybiotyk wytwarzany przez gatunek Streptomyces venezuelae. Został wprowadzony do lecznictwa już w 1948 roku. Jest jednak wysoce toksyczny i wywołuje poważne hematologiczne działania niepożądane. W związku z tym, obecnie zarezerwowany jest tylko do leczenia zagrażających życiu infekcji, np. zapalenie opon mózgowych, riketsjozy.

Mechanizm działania chloramfenikolu

Chloramfenikol wiąże się z podjednostką 50S rybosomu, hamując aktywność enzymu peptydylotransferazy. W efekcie dochodzi do zahamowania syntezy białek bakteryjnych.

Spektrum działania chloramfenikolu

Detreomycyna to antybiotyk o szerokim spektrum działania, skuteczny w zakażeniach bakteriami Gram(+), Gram(-), riketsjami, szczepami Mycobacterium, Chlamydia, Vibrio cholerae. Wykazuje skuteczność wobec opornych szczepów z gatunku Entreococcus faecium.

Oporność na chloramfenikol

Oporne na chloramfenikol są pałeczki ropy błękitnej (Pseudomonas aerguinosa), prątki kwasooporne, bakterie z rodzaju Salmonella, Shigella oraz wirusy, grzyby i pierwotniaki.

Wskazania chloramfenikolu

Chloramfenikol stosowany jest do leczenia wyjątkowo ciężkich zakażeń, zagrażających życiu, kiedy inne antybiotyki okazują się być nieskuteczne lub pacjent wykazuje nadwrażliwość:

  • zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wywołanych Haemophilius influenzae i Neisseria meningitidis
  • zakażeń układu oddechowego wywołanych przez Klebsiella pneumoniae

W Polsce chloramfenikol stosowany jest tylko miejscowo w postaci maści na skórę (Detreomycyna 1%, 2%) oraz jako składnik recepturowych płynów do stosowania zewnętrznego. Co ciekawe, w Wielkiej Brytanii detreomycyna jest dostępna bez recepty w postaci kropli do oczu.

Działania niepożądane chloramfenikolu

  • uszkodzenie szpiku kostnego
  • dysbakteriozy
  • zaburzenia ze strony OUN (zaburzenia świadomości, zaburzenia widzenia)

Interakcje chloramfenikolu

  • nasila działanie hipoglikemiczne pochodnych sulfonylomocznika
  • nasila działanie przeciwzakrzepowe pochodnych kumaryny
  • działa antagonistycznie w stosunku do penicylin, cefalosporyn i makrolidów

Sulfonamidy

Sulfonamidy to grupa leków przeciwbakteryjnych, które są pochodnymi amidu kwasu 4-aminobenzenosulfonowego. Ich mechanizm działania oparty jest na blokadzie syntezy kwasu foliowego, niezbędnego do powstania nukleotydów purynowych a tym samym kwasów nukleinowych.

Wzór chemiczny sulfacetamidu

Mechanizm działania sulfonamidów

Sulfonamidy hamują pierwszy etap syntezy folianów – powstawanie tetrahydrofolianu – blokując enzym syntetazę dihydropterydynową. Skutkuje to zahamowaniem syntezy kwasów nukleinowych, a w następstwie, podziałów komórek bakteryjnych.

Kwas foliowy jest niezbędny do prawidłowej syntezy zasad purynowych wchodzących w skład kwasów nukleinowych. Bakterie w przeciwieństwie do człowieka, nie potrafią pobierać folianów ze środowiska i wykorzystują do reakcji syntezy kwas para-aminobenzoesowy (PABA), pterydynę i kwas glutaminnowy. Sulfonamidy łączą się, zamiast kwasu PABA, z miejscem aktywnym w enzymie. Zahamowanie działania enzymu blokuje powstanie kwasu dihydrofoliowego, a w konsekwencji hamuje rozmnażanie się bakterii. Schemat przemian kwasu foliowego i punktów uchwytu sulfonamidów przedstawia poniższa rycina.

“obraz ryc.1 str. 36 z podręcznika Leki 2022 wydawnictwa.”

Spektrum działania sulfonamidów

Sulfonamidy posiadają szerokie spektrum działania. Wykazują aktywność przeciwko bakteriom Gram(+), w tym Nocardia, jak i Gram(-): E. coli, Klebsiella, Salmonella, Schigella, Enterobacter. Skuteczne są również w zakażeniach Chlamydia i Pneumocystis jirovescii. Nieskuteczne w leczeniu zakażeń bakteriami beztlenowymi.

Do grupy sulfonamidów zaliczamy:

  • sulfacetamid (Sulfacetamidum Polpharma krople do oczu)
  • sulfatiazol, w postaci soli srebrowej (Argosulfan krem)
  • sulfasalazyna (Salazopyrin EN, Sulfasalzin EN Krka)
  • sulfametoksazol+trimetoprim czyli kotrimoksazol (Biseptol, Bactrim)

Oporność na sulfonamidy

Bakterie z rodzaju Pseudomonas, Proteus, Serratia, Treponema są oporne na działanie sulfonamidów. Mutacje genów kodujących syntetazę dihydroflolianową i reduktazę dihydrofolianową prowadzą do zredukowania działania przeciwbakteryjnego sulfonamidów.

Sulfametoksazol + trimetoprim

Trimetoprim hamuje kolejny etap syntezy folianów przeprowadzany przez reduktazę dihydrofolianową. Stosowanie połączenia sulfametoksazol + trimetoprim (kotrimoksazol) zwiększa siłę i spektrum działania obu leków. Mówimy wtedy o efekcie synergistycznym dwóch substancji leczniczych. W tym przypadku obserwuje się działanie bakteriobójcze w stężeniach, w których pojedyncze substancje działają bakteriostatycznie.

Wskazania ko-trimoksazolu

Ko-trimoksazol stosowany jest w leczeniu zakażeń :

  • zapalenia płuc wywołanego przez Pneumocystis jirovesci,
  • krztuśća (lek alternatywny)
  • zakażeń przewodu pokarmowego wywołanych przez bakterie z rodzaju Shigella, Salmonella, Yersinia enterocolitica
  • biegunki podróżnych wywołanej przez Escherischia coli
  • zakażeń układu moczowego wywołanych przez bakterie z rodzaju: Escherichia coli, Klebsiella, Enterobacter, Proteus

Sulfasalazyna

Sulfasalazyna to prolek, który w jelicie jest rozkładany do sulfapirydyny i mesalazyny. Podlega krążeniu wątrobowo-jelitowemu. Wykazuje działanie przeciwzapalne (hamuje syntezę PGE2 i leukotrienów w przewodzie pokarmowym) i bakteriostatyczne.

Wskazania sulfasalazyny

Sulfasalazyna jest wskazana w leczeniu:

  • wrzodziejącego zapalenia jelita grubego
  • chorobie Leśniowskiego-Crohna
  • reumatoidalnym zapaleniu stawów

Sulfatiazol (sól srebrowa sulfatiazolu)

Sulfonamidy w formie soli srebra stosowane są wyłącznie miejscowo.

Wskazania soli srebrowej sulfatiazolu

Sulfatiazol w postaci soli srebrowej stosowany jest w miejscowym leczeniu:

  • oparzeń, odleżyn, owrzodzeń podudzi (Argosulfan krem)
  • zapalenia błony śluzowej nosa z nadkażeniem bakteryjnym (Sulfarinol krople – niedostępny w Polsce)

Działania niepożądane sulfonamidów

Najważniejsze efekty uboczne stosowania sulfonamidów to:

  • reakcje uczuleniowe (gorączka, wysypka, pokrzywka)
  • zmiany skórne, w tym zespół Stevensa-Johnsona (rumień, nadżerki, martwica tkanek)
  • hiperkaliemia (trimetoprim)
  • agranulocytoza, niedokrwistość hemolityczna
  • zaburzenia żołądkowo-jelitowe
  • żółtaczka (na skutek wzrostu stężenia wolnej bilirubiny w osoczu)

Przeciwwskazania sulfonamidów

Przeciwwskazania do podawania sulfonamidów to:

  • ciężka niewydolność nerek i wątroby
  • porfiria
  • ciężkie zmiany w morfologii krwi
  • ciąża
  • niemowlęta do 3. miesiąca życia

Nitroimidazole

Początek grupie pochodnych nitroimidazoli dało odkrycie w produktach naturalnych 2-nitroimidazolu (azomycyny) o działaniu rzęsistkobójczym. Ta grupa leków przeciwinfekcyjnych wykazuje aktywność bakteriobójczą wobec bakterii beztlenowych a także działanie pierwotniakobójcze.

Mechanizm działania nitroimidazoli

Po wniknięciu leku do komórki bakterii dochodzi do przekształcenia się nitroimidazolu w aktywny metabolit (rodnik nitrowy), który uszkadza DNA. Proces przemiany leku w aktywny metabolit wymaga niskiego potencjału oksydoredukcyjnego, a więc musi zachodzić w warunkach beztlenowych.

Do grupy pochodnych nitroimidazolu zaliczamy:

  • metronidazol (różne drogi podania m.in doustnie Metronidazol Polpharma, dopochwowo Arilin rapid, w: Gynalgin, miejscowo Metronidazol Jelfa, Rozex)
  • tynidazol (droga podania: tylko doustna Tinidazolum Polpharma)

Spektrum działania nitroimidazoli

Pochodne nitroimidazolu wykazują aktywność wobec bakterii beztlenowych Gram (-) a także pierwotniaków z gatunku: Trichomonas vaginalis (rzęsistek pochwowy), Gardia lamblia (lamblioza), Entamoeba histolytica (pełzak czerwonki).

Wskazania nitroimidazoli

Wskazania do stosowania leków zawierających pochodne nitroimidazolu obejmują:

  • infekcje narządów płciowych, np. rzęsistkowica i bakteryjne zapalenie pochwy,
  • zakażenia w kanale korzeniowym zęba, ostre zakażenia przyzębia i ostre wrzodziejące zapalenie dziąseł
  • terapia skojarzona w eradykacji Helicobacter pylori (metronidazol)
  • zakażenia w obrębie jamy brzusznej po zabiegach chirurgicznych
  • miejscowe leczenie trądziku różowatego

Przeciwwskazania nitroimidazoli

Przeciwwskazaniami do stosowania pochodnych nitroimidazolu są:

  • choroby układu krwiotwórczego
  • choroby ośrodkowego układu nerwowego
  • ciąża i okres karmienia piersią (według ChPL Metronidazolum tabl)

Działania niepożądane nitroimidazoli

Efekty uboczne, jakie mogą wystąpić po stosowaniu pochodnych nitroimidazolu to:

  • metaliczny posmak w ustach
  • polineuropatie (bóle głowy, parestezje, ataksja, drgawki)
  • reakcja disulfiramopodobna w połączeniu z alkoholem
  • grzybica jamy ustnej
  • zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, biegunki, zapalenie trzustki)

Nitrofurany

Pochodne nitrofuranu to leki przeciwbakteryjne zawierające w cząsteczce 5-nitrofurfural – pierścień furanu z grupą nitrową w pozycji 5.

Wzór chemiczny furazydyny

Mechanizm działania nitrofuranów

Mechanizm działania pochodnych nitrofuranu opiera się na redukcji leku przez bakteryjne nitroreduktazy do reaktywnych związków o charakterze wolnych rodników nitrowych, które atakują bakteryjne białka rybosomalne. W efekcie dochodzi do uszkodzenia DNA i zahamowania syntezy białek.

Spektrum działania nitrofuranów

Pochodne nitrofuranu działają bakteriostatycznie, a w większych stężeniach nawet bakteriobójczo. Niektóre z nich, np. nifuratel wykazują działanie przeciwgrzybicze w infekcjach Candida albicans. Pochodne nitrofuranu mają szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego, które obejmuje:

  • bakterie Gram(+), np. Staphylococcus epidermidis, S. aureus, Enterococcus faecalis
  • bakterie Gram(-), z rodzaju Enterobacteriaceae, np. Salmonella, Shigella, Proteus, Klebsiella Escherichia, Enterobacter
    • wyjątek: nie działają na pałeczki ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa) i szczepy pałeczek odmieńca (Proteus vulgaris)
  • bakterie beztlenowe, z rodzaju Bacteroides

Obecnie w Polsce w lecznictwie stosowane są cztery substancje z tej grupy:

  • furazydyna – tabletki, zawiesina (Dafurag, Furaginum, Furazek)
  • nifuroksazyd – tabletki, zawiesina (Endiex, Nifuroksazyd, Zyfurax)
  • nitrofural – maści (Nifux, Nitrofurazon)
  • nifuratel – tabletki, maść i globulki dopochwowe w połączeniu z nystatyną (Macmiror)

Furazydyna

Furazydyna dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Podawana jest w postaci tabletek, kapsułek oraz zawiesiny do stosowania doustnego. Należy ją podawać z posiłkiem bogatym w białko (mleko, mięso, twaróg), co zwiększa jej dostępność biologiczną, gdyż słabo kwaśne lub zasadowe środowisko sprzyja rozkładowi pochodnych nitrofuranu. W środowisku kwaśnym może dojść do wchłaniania zwrotnego furazydyny, która może kumulować się w tkankach, co zwiększa ryzyko wystąpienia ciężkich działań niepożądanych, np. uszkodzenia nerwów.

Furazydyna stosowana jest do leczenia ostrych i przewlekłych, powikłanych i niepowikłanych a także nawracających zakażeń dolnych dróg moczowych.

Nifuratel

Podobnie jak furazydyna dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Nifuratel dostępny jest w postaci tabletek a także w połączeniu z nystatyną w postaci maści i globulek dopochwowych. Nifuratel wskazany jest do leczenia:

  • zakażeń dróg moczowych
  • zakażeń pochwy i sromu wywołanych przez rzęsistek pochwowy lub grzyby z rodzaju Candida
  • pełzakowicy i lambliozy jelitowej

Nifuroksazyd

Nifuroksazyd praktycznie nie wchłania się z przewodu pokarmowego. W związku z tym stosowany jest do leczenia ostrej lub przewlekłej biegunki w przebiegu bakteryjnych zakażeń przewodu pokarmowego.

Nitrofural

Nitrofural występuje tylko w postaci maści do stosowania na skórę. Wskazania do stosowania nitrofuralu obejmują leczenie zakażeń skóry, zmian alergicznych oraz wspomagająco w terapii oparzeń i owrzodzeń.

Działania niepożądane nitrofuranów

Podczas stosowania pochodnych nitrofuranów mogą pojawić się:

  • polineuropatie, szczególnie u diabetyków np. mrowienie, drętwienie kończyn, osłabienie siły mięśni, pieczenie skóry (po furazydynie)
  • bóle głowy
  • zaburzenia żołądkowo-jelitowe
  • reakcje płucne, np. kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej, gorączka, dreszcze
  • reakcje alergiczne
  • niedokrwistość megaloblastyczna lub hemolityczna, u osób z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej (po furazydynie)

Interakcje nitrofuranów

Istotne interakcje pochodnych nitrofuranów obejmuje ich łączenie z:

  • alkoholem – reakcja disulfiramowa (zahamowanie metabolizmu alkoholu etylowego, na etapie aldehydu octowego): uczucie gorąca, ból brzucha, nudności, wymioty, przyspieszenie rytmu serca
  • innymi lekami doustnymi – właściwości adsorpcyjne nifuroksazydu
  • fluorochinolonami – antagonistyczne działanie furazydyny

Oksazolidynony

Oksazolidynony to nowa klasa leków przeciwbakteryjnych, będących inhibitorami syntezy białek bakteryjnych, głównie wobec bakterii Gram(+). Jak dotąd, zarejestrowano do obrotu dwie substancje: linezolid i tedyzolid, ale wobec wielu kolejnych prowadzone są badania kliniczne.

Mechanizm działania oksazolidynonów

Oksazolidynony łączą się z podjednostką 50S rybosomu bakteryjnego destabilizując miejsce P, uniemożliwia to przyłączenie t-RNA i powstanie kompleksu inicjacyjnego fMet-tRNA, co prowadzi do zahamowania syntezy białka bakteryjnego.

Spektrum działania oksazolidynonów

Linezolid i tedyzolid stosowane są głównie w leczeniu zakażeń bakteriami Gram(+). Wykazują aktywność bakteriostatyczną przeciwko szczepom:

  • metycylinoopornym gronkowcom (MRSA)
  • wankomycynoopornym enterokokom (VRE)
  • penicylinoopornym pneumokokom (PRP)

Wskazania oksazolidynonów

Linezolid i tedyzolid dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego. Leki te występują w postaciach do podania doustnego. Dodatkowo tedyzolid może być podawany pozajelitowo jako prolek (fosforan tedyzolidu).

Interakcje oksazolidynonów

Linezolid jest inhibitorem monoaminooksydazy (MAO). Należy zachować ostrożność przy jednoczesnym stosowaniu linezolidu z:

  • lekami przeciwdepresyjnymi z grupy SSRI
  • sympatykomimetykami
  • buspironem
  • pokarmami bogatymi w tyraminę (sery, wino)

Interakcja może prowadzić do wystąpienia tzw. zespołu serotoninowego – zespołu objawów zagrażających życiu (palpitacje serca, bóle głowy, wzmożenie potliwości, wysoka gorączka, dreszcze, nagły wzrost ciśnienia tętniczego krwi).

Działania niepożądane oksazolidynonów

Działania niepożądane linezolidu i tedyzolidu obejmują:

  • mielosupresję czyli uszkodzenie szpiku (niedokrwistość, leukopenia, trombocytopenia)
  • obwodową neuropatię (zapalenie nerwu wzrokowego, kwasica mleczanowa)
  • zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty)

Inne leki przeciwbakteryjne

Wśród leków przeciwbakteryjnych wyróżniamy również takie, które nie są sklasyfikowane do żadnej z grup a warto pamiętać ich mechanizm działania i najważniejsze wskazania.

Fidaksomycyna

Fidaksomycyna należy do grupy antybiotyków makrolidowych. Jest produktem fermentacji uzyskanym ze szczepów Dactylosporangium aurantiacum.

Mechanizm działania fidaksomycyny

Fidaksomycyna hamuje aktywność enzymu odpowiedzialnego za syntezę RNA (polimerazy RNA) w komórce bakteryjnej. W efekcie dochodzi do blokady syntezy białek bakteryjnych.

Spektrum działania fidaksomycyny

Fidaksomycyna jest lekiem o wąskim spektrum działania. Wykazuje aktywność bakteriobójczą wobec bakterii beztlenowej Clostridioides difficile. Fidaksomycyna (Difficlir) jest wskazana do leczenia biegunki związanej z zakażeniem bakterią C. difficile.

Rifaksymina

Rifaksymina to półsyntetyczna pochodna rifamycyny. Antybiotyk ten praktycznie nie wchłania się z przewodu pokarmowego.

Mechanizm działania rifaksyminy

Rifaksymina to antybiotyk o działaniu bakteriobójczym. Mechanizm działania polega na nieodwracalnym wiązaniu rifaksyminy z podjednostką β DNA-zależnej polimerazy RNA. W efekcie dochodzi do blokady syntezy bakteryjnego RNA oraz białek.

Spektrum działania rifaksyminy

Rifaksymina jest antybiotykiem o szerokim spektrum działania, które obejmuje:

  • bakterie Gram(+) tlenowe z rodzaju: StreptococcusEnterococcus (włącznie z E. fecalis), Staphylococcus
  • bakterie Gram(+) beztlenowe z rodzaju: Clostridioidum (włącznie z C. difficile i C. perfrigens)
  • bakterie Gram(-) tlenowe z rodzaju: SalmonellaShigellaEscherichia coli (w tym szczepy enteropatogenne), ProteusCampylobacterPseudomonasYersiniaEnterobacterKlebsiellaH. pylori
  • bakterie Gram(-) beztlenowe z rodzaju: Bacteroides (włącznie z B. fragilis)

Wskazania do stosowania rifaksyminy

RIfaksymina (Xifaxan) jest stosowana w leczeniu chorób przewodu pokarmowego w tym:

  • zakażeń jelitowych
  • biegunki podróżnych
  • encefalopatii wątrobowej
  • choroby uchyłkowej jelita grubego
  • postaci biegunkowej zespołu jelita drażliwego

Interakcje rifaksyminy

Rifaksymina jest słabym induktorem enzymów cytochromu CYP3A4. U pacjentów z zaburzeniami
czynności wątroby rifaksymina może zmniejszać stężenie w surowicy następujących leków:

  • warfaryny
  • przeciwpadaczkowych
  • przeciwarytmicznych
  • doustnych leków antykoncepcyjnych
  • doustnych leków przeciwcukrzycowych

Mupirocyna

Mupirocyna jest antybiotykiem wyizolowanym jako produkt fermentacji z Pseudomonas fluorescens przeznaczonym do leczenia miejscowych zakażeń bakteryjnych.

Mechanizm działania mupirocyny

Mupirocyna hamuje enzym syntetazę izoleucynową t-RNA i w konsekwencji blokuje syntezę białka bakteryjnego.

Spektrum działania mupirocyny

Mupriocyna posiada wąskie spektrum działania. Działa bakteriostatycznie wobec ziarenkowców Gram(+), głównie wobec gronkowców i paciorkowców, w tym szczepy MSSA i MRSA.

Wskazania do stosowania mupirocyny

Mupirocyna dostępna jest w obrocie w trzech postaciach leku do podania miejscowego:

  • 2% krem na skórę (Bactroban) – leczenie wtórnych zakażeń zmian urazowych skóry: rany szarpane, rany szyte, otarcia naskórka
  • 2% maść na skórę (Mupirox, Soltopin, Taconal) – leczenie pierwotnych zakażeń skóry: liszajec zakaźny, zakażenia mieszków włosowych, czyraczność
  • 2% maść do nosa (Bactroban, Mupina) – eliminacja nosicielstwa gronkowców (w tym MRSA) z jamy nosowej

Kwas fusydowy

Kwas fusydowy (inaczej kwas fusydynowy) jest antybiotykiem bakteriostatycznym o budowie steroidowej.

Mechanizm działania kwasu fusydowego

Kwas fusydowy hamuje biosyntezę białka bakteryjnego przez zablokowanie podjednostki 50S rybosomu. Hamuje czynnik elongacyjny, co skutkuje zahamowaniem translokacji łańcucha peptydowego w rybosomie i zablokowaniem syntezy białka w komórce.

Spektrum działania kwasu fusydowego

Kwas fusydowy ma wąski zakres działania, jest skuteczny przeciwko:

  • bakteriom Gram(+) z rodzaju: Staphylococcus aureus (w tym szczepy MRSA), Corynebacterium diphteriae, Clostridioides difficile, Mycobacterium leprae
    • Wyjątek: nie działa na paciorkowce i pneumokoki
  • bakteriom Gram(-) z rodzaju: Neisseria, Bordetella

Wskazania kwasu fusydowego

W Polsce kwas fusydynowy jest stosowany w postaci maści i kremów (Fucidin, Fusacid, Hyalosept) do leczenia miejscowych zakażeń skóry takich jak: liszajec zakaźny, czyraczność, zapalenie gruczołów potowych i mieszków włosowych, zanokcica, trądzik pospolity.

Fosfomycyna

Fosfomycyna jest antybiotykiem należącym do pochodnych kwasu fosfonowego, wytwarzanym przez szczepy Streptomyces. Działa bakteriobójczo poprzez hamowanie budowy ściany komórkowej bakterii.

Mechanizm działania fosfomycyny

Fosfomycyna hamuje nieodwracalnie enzym transferazę fosfoenolopirogronianową, tym samym blokując powstawanie kwasu muraminowego. Zostaje zablokowana synteza peptydoglikanu, niezbędnego składnika ściany komórkowej bakterii.

Fosfomycyna osłabia również adhezję bakterii do błony śluzowej pęcherza moczowego.

Spektrum działania fosfomycyny

Fosfomycyna wykazuje aktywność wobec bakterii izolowanych w zakażeniach układu moczowego:

  • bakterii Gram(-), np. Escherichia coli, z rodzaju Citrobacter, Proteus, Serratia
  • bakterii Gram(+), np. Enterococcus faecalis

Wskazania do stosowania fosfomycyny

Fosfomycyna jest dostępna w Polsce w postaci granulatu do sporządzenia roztworu doustnego (Monural, Afastural, Uromaste). Obecność trometamolu w preparatach handlowych znacząco zwiększa rozpuszczalność antybiotyku w wodzie. Najważniejsze wskazania do stosowania leków z fosfomycyną to:

  • ostre niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego
  • profilaktyka okołooperacyjna w przypadku biopsji gruczołu krokowego
  • profilaktyka zakażeń dróg moczowych związanych z zabiegami chirurgicznymi lub cewnikowaniem diagnostycznym
Fosfomycyna jest lekiem I rzutu w terapii niepowikłanego zapalenia pęcherza moczowego u kobiet, w tym również u kobiet w ciąży. 

Interakcje fosfomycyny

Najważniejsze interakcje fosfomycyny dotyczą jednoczesnego stosowania z:

  • pokarmem – opóźnia wchłanianie antybiotyku
  • metoklopramidem – zmniejszenie stężenia antybiotyku w surowicy i moczu
  • antybiotykami beta-laktamowymi – synergizm działania

Chloramfenikol

Chloramfenikol (detreomycyna) to antybiotyk wytwarzany przez gatunek Streptomyces venezuelae. Został wprowadzony do lecznictwa już w 1948 roku. Jest jednak wysoce toksyczny i wywołuje poważne hematologiczne działania niepożądane. W związku z tym, obecnie zarezerwowany jest tylko do leczenia zagrażających życiu infekcji, np. zapalenie opon mózgowych, riketsjozy.

Mechanizm działania chloramfenikolu

Chloramfenikol wiąże się z podjednostką 50S rybosomu, hamując aktywność enzymu peptydylotransferazy. W efekcie dochodzi do zahamowania syntezy białek bakteryjnych.

Spektrum działania chloramfenikolu

Detreomycyna to antybiotyk o szerokim spektrum działania, skuteczny w zakażeniach bakteriami Gram(+), Gram(-), riketsjami, szczepami Mycobacterium, Chlamydia, Vibrio cholerae. Wykazuje skuteczność wobec opornych szczepów z gatunku Entreococcus faecium.

Oporność na chloramfenikol

Oporne na chloramfenikol są pałeczki ropy błękitnej (Pseudomonas aerguinosa), prątki kwasooporne, bakterie z rodzaju Salmonella, Shigella oraz wirusy, grzyby i pierwotniaki.

Wskazania chloramfenikolu

Chloramfenikol stosowany jest do leczenia wyjątkowo ciężkich zakażeń, zagrażających życiu, kiedy inne antybiotyki okazują się być nieskuteczne lub pacjent wykazuje nadwrażliwość:

  • zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wywołanych Haemophilius influenzae i Neisseria meningitidis
  • zakażeń układu oddechowego wywołanych przez Klebsiella pneumoniae

W Polsce chloramfenikol stosowany jest tylko miejscowo w postaci maści na skórę (Detreomycyna 1%, 2%) oraz jako składnik recepturowych płynów do stosowania zewnętrznego. Co ciekawe, w Wielkiej Brytanii detreomycyna jest dostępna bez recepty w postaci kropli do oczu.

Działania niepożądane chloramfenikolu

  • uszkodzenie szpiku kostnego
  • dysbakteriozy
  • zaburzenia ze strony OUN (zaburzenia świadomości, zaburzenia widzenia)

Interakcje chloramfenikolu

  • nasila działanie hipoglikemiczne pochodnych sulfonylomocznika
  • nasila działanie przeciwzakrzepowe pochodnych kumaryny
  • działa antagonistycznie w stosunku do penicylin, cefalosporyn i makrolidów

Sulfonamidy

Sulfonamidy to grupa leków przeciwbakteryjnych, które są pochodnymi amidu kwasu 4-aminobenzenosulfonowego. Ich mechanizm działania oparty jest na blokadzie syntezy kwasu foliowego, niezbędnego do powstania nukleotydów purynowych a tym samym kwasów nukleinowych.

Wzór chemiczny sulfacetamidu

Mechanizm działania sulfonamidów

Sulfonamidy hamują pierwszy etap syntezy folianów – powstawanie tetrahydrofolianu – blokując enzym syntetazę dihydropterydynową. Skutkuje to zahamowaniem syntezy kwasów nukleinowych, a w następstwie, podziałów komórek bakteryjnych.

Kwas foliowy jest niezbędny do prawidłowej syntezy zasad purynowych wchodzących w skład kwasów nukleinowych. Bakterie w przeciwieństwie do człowieka, nie potrafią pobierać folianów ze środowiska i wykorzystują do reakcji syntezy kwas para-aminobenzoesowy (PABA), pterydynę i kwas glutaminnowy. Sulfonamidy łączą się, zamiast kwasu PABA, z miejscem aktywnym w enzymie. Zahamowanie działania enzymu blokuje powstanie kwasu dihydrofoliowego, a w konsekwencji hamuje rozmnażanie się bakterii. Schemat przemian kwasu foliowego i punktów uchwytu sulfonamidów przedstawia poniższa rycina.

“obraz ryc.1 str. 36 z podręcznika Leki 2022 wydawnictwa.”

Spektrum działania sulfonamidów

Sulfonamidy posiadają szerokie spektrum działania. Wykazują aktywność przeciwko bakteriom Gram(+), w tym Nocardia, jak i Gram(-): E. coli, Klebsiella, Salmonella, Schigella, Enterobacter. Skuteczne są również w zakażeniach Chlamydia i Pneumocystis jirovescii. Nieskuteczne w leczeniu zakażeń bakteriami beztlenowymi.

Do grupy sulfonamidów zaliczamy:

  • sulfacetamid (Sulfacetamidum Polpharma krople do oczu)
  • sulfatiazol, w postaci soli srebrowej (Argosulfan krem)
  • sulfasalazyna (Salazopyrin EN, Sulfasalzin EN Krka)
  • sulfametoksazol+trimetoprim czyli kotrimoksazol (Biseptol, Bactrim)

Oporność na sulfonamidy

Bakterie z rodzaju Pseudomonas, Proteus, Serratia, Treponema są oporne na działanie sulfonamidów. Mutacje genów kodujących syntetazę dihydroflolianową i reduktazę dihydrofolianową prowadzą do zredukowania działania przeciwbakteryjnego sulfonamidów.

Sulfametoksazol + trimetoprim

Trimetoprim hamuje kolejny etap syntezy folianów przeprowadzany przez reduktazę dihydrofolianową. Stosowanie połączenia sulfametoksazol + trimetoprim (kotrimoksazol) zwiększa siłę i spektrum działania obu leków. Mówimy wtedy o efekcie synergistycznym dwóch substancji leczniczych. W tym przypadku obserwuje się działanie bakteriobójcze w stężeniach, w których pojedyncze substancje działają bakteriostatycznie.

Wskazania ko-trimoksazolu

Ko-trimoksazol stosowany jest w leczeniu zakażeń :

  • zapalenia płuc wywołanego przez Pneumocystis jirovesci,
  • krztuśća (lek alternatywny)
  • zakażeń przewodu pokarmowego wywołanych przez bakterie z rodzaju Shigella, Salmonella, Yersinia enterocolitica
  • biegunki podróżnych wywołanej przez Escherischia coli
  • zakażeń układu moczowego wywołanych przez bakterie z rodzaju: Escherichia coli, Klebsiella, Enterobacter, Proteus

Sulfasalazyna

Sulfasalazyna to prolek, który w jelicie jest rozkładany do sulfapirydyny i mesalazyny. Podlega krążeniu wątrobowo-jelitowemu. Wykazuje działanie przeciwzapalne (hamuje syntezę PGE2 i leukotrienów w przewodzie pokarmowym) i bakteriostatyczne.

Wskazania sulfasalazyny

Sulfasalazyna jest wskazana w leczeniu:

  • wrzodziejącego zapalenia jelita grubego
  • chorobie Leśniowskiego-Crohna
  • reumatoidalnym zapaleniu stawów

Sulfatiazol (sól srebrowa sulfatiazolu)

Sulfonamidy w formie soli srebra stosowane są wyłącznie miejscowo.

Wskazania soli srebrowej sulfatiazolu

Sulfatiazol w postaci soli srebrowej stosowany jest w miejscowym leczeniu:

  • oparzeń, odleżyn, owrzodzeń podudzi (Argosulfan krem)
  • zapalenia błony śluzowej nosa z nadkażeniem bakteryjnym (Sulfarinol krople – niedostępny w Polsce)

Działania niepożądane sulfonamidów

Najważniejsze efekty uboczne stosowania sulfonamidów to:

  • reakcje uczuleniowe (gorączka, wysypka, pokrzywka)
  • zmiany skórne, w tym zespół Stevensa-Johnsona (rumień, nadżerki, martwica tkanek)
  • hiperkaliemia (trimetoprim)
  • agranulocytoza, niedokrwistość hemolityczna
  • zaburzenia żołądkowo-jelitowe
  • żółtaczka (na skutek wzrostu stężenia wolnej bilirubiny w osoczu)

Przeciwwskazania sulfonamidów

Przeciwwskazania do podawania sulfonamidów to:

  • ciężka niewydolność nerek i wątroby
  • porfiria
  • ciężkie zmiany w morfologii krwi
  • ciąża
  • niemowlęta do 3. miesiąca życia

Nitroimidazole

Początek grupie pochodnych nitroimidazoli dało odkrycie w produktach naturalnych 2-nitroimidazolu (azomycyny) o działaniu rzęsistkobójczym. Ta grupa leków przeciwinfekcyjnych wykazuje aktywność bakteriobójczą wobec bakterii beztlenowych a także działanie pierwotniakobójcze.

Mechanizm działania nitroimidazoli

Po wniknięciu leku do komórki bakterii dochodzi do przekształcenia się nitroimidazolu w aktywny metabolit (rodnik nitrowy), który uszkadza DNA. Proces przemiany leku w aktywny metabolit wymaga niskiego potencjału oksydoredukcyjnego, a więc musi zachodzić w warunkach beztlenowych.

Do grupy pochodnych nitroimidazolu zaliczamy:

  • metronidazol (różne drogi podania m.in doustnie Metronidazol Polpharma, dopochwowo Arilin rapid, w: Gynalgin, miejscowo Metronidazol Jelfa, Rozex)
  • tynidazol (droga podania: tylko doustna Tinidazolum Polpharma)

Spektrum działania nitroimidazoli

Pochodne nitroimidazolu wykazują aktywność wobec bakterii beztlenowych Gram (-) a także pierwotniaków z gatunku: Trichomonas vaginalis (rzęsistek pochwowy), Gardia lamblia (lamblioza), Entamoeba histolytica (pełzak czerwonki).

Wskazania nitroimidazoli

Wskazania do stosowania leków zawierających pochodne nitroimidazolu obejmują:

  • infekcje narządów płciowych, np. rzęsistkowica i bakteryjne zapalenie pochwy,
  • zakażenia w kanale korzeniowym zęba, ostre zakażenia przyzębia i ostre wrzodziejące zapalenie dziąseł
  • terapia skojarzona w eradykacji Helicobacter pylori (metronidazol)
  • zakażenia w obrębie jamy brzusznej po zabiegach chirurgicznych
  • miejscowe leczenie trądziku różowatego

Przeciwwskazania nitroimidazoli

Przeciwwskazaniami do stosowania pochodnych nitroimidazolu są:

  • choroby układu krwiotwórczego
  • choroby ośrodkowego układu nerwowego
  • ciąża i okres karmienia piersią (według ChPL Metronidazolum tabl)

Działania niepożądane nitroimidazoli

Efekty uboczne, jakie mogą wystąpić po stosowaniu pochodnych nitroimidazolu to:

  • metaliczny posmak w ustach
  • polineuropatie (bóle głowy, parestezje, ataksja, drgawki)
  • reakcja disulfiramopodobna w połączeniu z alkoholem
  • grzybica jamy ustnej
  • zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty, biegunki, zapalenie trzustki)

Nitrofurany

Pochodne nitrofuranu to leki przeciwbakteryjne zawierające w cząsteczce 5-nitrofurfural – pierścień furanu z grupą nitrową w pozycji 5.

Wzór chemiczny furazydyny

Mechanizm działania nitrofuranów

Mechanizm działania pochodnych nitrofuranu opiera się na redukcji leku przez bakteryjne nitroreduktazy do reaktywnych związków o charakterze wolnych rodników nitrowych, które atakują bakteryjne białka rybosomalne. W efekcie dochodzi do uszkodzenia DNA i zahamowania syntezy białek.

Spektrum działania nitrofuranów

Pochodne nitrofuranu działają bakteriostatycznie, a w większych stężeniach nawet bakteriobójczo. Niektóre z nich, np. nifuratel wykazują działanie przeciwgrzybicze w infekcjach Candida albicans. Pochodne nitrofuranu mają szerokie spektrum działania przeciwbakteryjnego, które obejmuje:

  • bakterie Gram(+), np. Staphylococcus epidermidis, S. aureus, Enterococcus faecalis
  • bakterie Gram(-), z rodzaju Enterobacteriaceae, np. Salmonella, Shigella, Proteus, Klebsiella Escherichia, Enterobacter
    • wyjątek: nie działają na pałeczki ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa) i szczepy pałeczek odmieńca (Proteus vulgaris)
  • bakterie beztlenowe, z rodzaju Bacteroides

Obecnie w Polsce w lecznictwie stosowane są cztery substancje z tej grupy:

  • furazydyna – tabletki, zawiesina (Dafurag, Furaginum, Furazek)
  • nifuroksazyd – tabletki, zawiesina (Endiex, Nifuroksazyd, Zyfurax)
  • nitrofural – maści (Nifux, Nitrofurazon)
  • nifuratel – tabletki, maść i globulki dopochwowe w połączeniu z nystatyną (Macmiror)

Furazydyna

Furazydyna dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Podawana jest w postaci tabletek, kapsułek oraz zawiesiny do stosowania doustnego. Należy ją podawać z posiłkiem bogatym w białko (mleko, mięso, twaróg), co zwiększa jej dostępność biologiczną, gdyż słabo kwaśne lub zasadowe środowisko sprzyja rozkładowi pochodnych nitrofuranu. W środowisku kwaśnym może dojść do wchłaniania zwrotnego furazydyny, która może kumulować się w tkankach, co zwiększa ryzyko wystąpienia ciężkich działań niepożądanych, np. uszkodzenia nerwów.

Furazydyna stosowana jest do leczenia ostrych i przewlekłych, powikłanych i niepowikłanych a także nawracających zakażeń dolnych dróg moczowych.

Nifuratel

Podobnie jak furazydyna dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Nifuratel dostępny jest w postaci tabletek a także w połączeniu z nystatyną w postaci maści i globulek dopochwowych. Nifuratel wskazany jest do leczenia:

  • zakażeń dróg moczowych
  • zakażeń pochwy i sromu wywołanych przez rzęsistek pochwowy lub grzyby z rodzaju Candida
  • pełzakowicy i lambliozy jelitowej

Nifuroksazyd

Nifuroksazyd praktycznie nie wchłania się z przewodu pokarmowego. W związku z tym stosowany jest do leczenia ostrej lub przewlekłej biegunki w przebiegu bakteryjnych zakażeń przewodu pokarmowego.

Nitrofural

Nitrofural występuje tylko w postaci maści do stosowania na skórę. Wskazania do stosowania nitrofuralu obejmują leczenie zakażeń skóry, zmian alergicznych oraz wspomagająco w terapii oparzeń i owrzodzeń.

Działania niepożądane nitrofuranów

Podczas stosowania pochodnych nitrofuranów mogą pojawić się:

  • polineuropatie, szczególnie u diabetyków np. mrowienie, drętwienie kończyn, osłabienie siły mięśni, pieczenie skóry (po furazydynie)
  • bóle głowy
  • zaburzenia żołądkowo-jelitowe
  • reakcje płucne, np. kaszel, duszność, ból w klatce piersiowej, gorączka, dreszcze
  • reakcje alergiczne
  • niedokrwistość megaloblastyczna lub hemolityczna, u osób z niedoborem dehydrogenazy glukozo-6-fosforanowej (po furazydynie)

Interakcje nitrofuranów

Istotne interakcje pochodnych nitrofuranów obejmuje ich łączenie z:

  • alkoholem – reakcja disulfiramowa (zahamowanie metabolizmu alkoholu etylowego, na etapie aldehydu octowego): uczucie gorąca, ból brzucha, nudności, wymioty, przyspieszenie rytmu serca
  • innymi lekami doustnymi – właściwości adsorpcyjne nifuroksazydu
  • fluorochinolonami – antagonistyczne działanie furazydyny

Oksazolidynony

Oksazolidynony to nowa klasa leków przeciwbakteryjnych, będących inhibitorami syntezy białek bakteryjnych, głównie wobec bakterii Gram(+). Jak dotąd, zarejestrowano do obrotu dwie substancje: linezolid i tedyzolid, ale wobec wielu kolejnych prowadzone są badania kliniczne.

Mechanizm działania oksazolidynonów

Oksazolidynony łączą się z podjednostką 50S rybosomu bakteryjnego destabilizując miejsce P, uniemożliwia to przyłączenie t-RNA i powstanie kompleksu inicjacyjnego fMet-tRNA, co prowadzi do zahamowania syntezy białka bakteryjnego.

Spektrum działania oksazolidynonów

Linezolid i tedyzolid stosowane są głównie w leczeniu zakażeń bakteriami Gram(+). Wykazują aktywność bakteriostatyczną przeciwko szczepom:

  • metycylinoopornym gronkowcom (MRSA)
  • wankomycynoopornym enterokokom (VRE)
  • penicylinoopornym pneumokokom (PRP)

Wskazania oksazolidynonów

Linezolid i tedyzolid dobrze wchłaniają się z przewodu pokarmowego. Leki te występują w postaciach do podania doustnego. Dodatkowo tedyzolid może być podawany pozajelitowo jako prolek (fosforan tedyzolidu).

Interakcje oksazolidynonów

Linezolid jest inhibitorem monoaminooksydazy (MAO). Należy zachować ostrożność przy jednoczesnym stosowaniu linezolidu z:

  • lekami przeciwdepresyjnymi z grupy SSRI
  • sympatykomimetykami
  • buspironem
  • pokarmami bogatymi w tyraminę (sery, wino)

Interakcja może prowadzić do wystąpienia tzw. zespołu serotoninowego – zespołu objawów zagrażających życiu (palpitacje serca, bóle głowy, wzmożenie potliwości, wysoka gorączka, dreszcze, nagły wzrost ciśnienia tętniczego krwi).

Działania niepożądane oksazolidynonów

Działania niepożądane linezolidu i tedyzolidu obejmują:

  • mielosupresję czyli uszkodzenie szpiku (niedokrwistość, leukopenia, trombocytopenia)
  • obwodową neuropatię (zapalenie nerwu wzrokowego, kwasica mleczanowa)
  • zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności, wymioty)

Inne leki przeciwbakteryjne

Wśród leków przeciwbakteryjnych wyróżniamy również takie, które nie są sklasyfikowane do żadnej z grup a warto pamiętać ich mechanizm działania i najważniejsze wskazania.

Fidaksomycyna

Fidaksomycyna należy do grupy antybiotyków makrolidowych. Jest produktem fermentacji uzyskanym ze szczepów Dactylosporangium aurantiacum.

Mechanizm działania fidaksomycyny

Fidaksomycyna hamuje aktywność enzymu odpowiedzialnego za syntezę RNA (polimerazy RNA) w komórce bakteryjnej. W efekcie dochodzi do blokady syntezy białek bakteryjnych.

Spektrum działania fidaksomycyny

Fidaksomycyna jest lekiem o wąskim spektrum działania. Wykazuje aktywność bakteriobójczą wobec bakterii beztlenowej Clostridioides difficile. Fidaksomycyna (Difficlir) jest wskazana do leczenia biegunki związanej z zakażeniem bakterią C. difficile.

Rifaksymina

Rifaksymina to półsyntetyczna pochodna rifamycyny. Antybiotyk ten praktycznie nie wchłania się z przewodu pokarmowego.

Mechanizm działania rifaksyminy

Rifaksymina to antybiotyk o działaniu bakteriobójczym. Mechanizm działania polega na nieodwracalnym wiązaniu rifaksyminy z podjednostką β DNA-zależnej polimerazy RNA. W efekcie dochodzi do blokady syntezy bakteryjnego RNA oraz białek.

Spektrum działania rifaksyminy

Rifaksymina jest antybiotykiem o szerokim spektrum działania, które obejmuje:

  • bakterie Gram(+) tlenowe z rodzaju: StreptococcusEnterococcus (włącznie z E. fecalis), Staphylococcus
  • bakterie Gram(+) beztlenowe z rodzaju: Clostridioidum (włącznie z C. difficile i C. perfrigens)
  • bakterie Gram(-) tlenowe z rodzaju: SalmonellaShigellaEscherichia coli (w tym szczepy enteropatogenne), ProteusCampylobacterPseudomonasYersiniaEnterobacterKlebsiellaH. pylori
  • bakterie Gram(-) beztlenowe z rodzaju: Bacteroides (włącznie z B. fragilis)

Wskazania do stosowania rifaksyminy

RIfaksymina (Xifaxan) jest stosowana w leczeniu chorób przewodu pokarmowego w tym:

  • zakażeń jelitowych
  • biegunki podróżnych
  • encefalopatii wątrobowej
  • choroby uchyłkowej jelita grubego
  • postaci biegunkowej zespołu jelita drażliwego

Interakcje rifaksyminy

Rifaksymina jest słabym induktorem enzymów cytochromu CYP3A4. U pacjentów z zaburzeniami
czynności wątroby rifaksymina może zmniejszać stężenie w surowicy następujących leków:

  • warfaryny
  • przeciwpadaczkowych
  • przeciwarytmicznych
  • doustnych leków antykoncepcyjnych
  • doustnych leków przeciwcukrzycowych

Mupirocyna

Mupirocyna jest antybiotykiem wyizolowanym jako produkt fermentacji z Pseudomonas fluorescens przeznaczonym do leczenia miejscowych zakażeń bakteryjnych.

Mechanizm działania mupirocyny

Mupirocyna hamuje enzym syntetazę izoleucynową t-RNA i w konsekwencji blokuje syntezę białka bakteryjnego.

Spektrum działania mupirocyny

Mupriocyna posiada wąskie spektrum działania. Działa bakteriostatycznie wobec ziarenkowców Gram(+), głównie wobec gronkowców i paciorkowców, w tym szczepy MSSA i MRSA.

Wskazania do stosowania mupirocyny

Mupirocyna dostępna jest w obrocie w trzech postaciach leku do podania miejscowego:

  • 2% krem na skórę (Bactroban) – leczenie wtórnych zakażeń zmian urazowych skóry: rany szarpane, rany szyte, otarcia naskórka
  • 2% maść na skórę (Mupirox, Soltopin, Taconal) – leczenie pierwotnych zakażeń skóry: liszajec zakaźny, zakażenia mieszków włosowych, czyraczność
  • 2% maść do nosa (Bactroban, Mupina) – eliminacja nosicielstwa gronkowców (w tym MRSA) z jamy nosowej

Kwas fusydowy

Kwas fusydowy (inaczej kwas fusydynowy) jest antybiotykiem bakteriostatycznym o budowie steroidowej.

Mechanizm działania kwasu fusydowego

Kwas fusydowy hamuje biosyntezę białka bakteryjnego przez zablokowanie podjednostki 50S rybosomu. Hamuje czynnik elongacyjny, co skutkuje zahamowaniem translokacji łańcucha peptydowego w rybosomie i zablokowaniem syntezy białka w komórce.

Spektrum działania kwasu fusydowego

Kwas fusydowy ma wąski zakres działania, jest skuteczny przeciwko:

  • bakteriom Gram(+) z rodzaju: Staphylococcus aureus (w tym szczepy MRSA), Corynebacterium diphteriae, Clostridioides difficile, Mycobacterium leprae
    • Wyjątek: nie działa na paciorkowce i pneumokoki
  • bakteriom Gram(-) z rodzaju: Neisseria, Bordetella

Wskazania kwasu fusydowego

W Polsce kwas fusydynowy jest stosowany w postaci maści i kremów (Fucidin, Fusacid, Hyalosept) do leczenia miejscowych zakażeń skóry takich jak: liszajec zakaźny, czyraczność, zapalenie gruczołów potowych i mieszków włosowych, zanokcica, trądzik pospolity.

Fosfomycyna

Fosfomycyna jest antybiotykiem należącym do pochodnych kwasu fosfonowego, wytwarzanym przez szczepy Streptomyces. Działa bakteriobójczo poprzez hamowanie budowy ściany komórkowej bakterii.

Mechanizm działania fosfomycyny

Fosfomycyna hamuje nieodwracalnie enzym transferazę fosfoenolopirogronianową, tym samym blokując powstawanie kwasu muraminowego. Zostaje zablokowana synteza peptydoglikanu, niezbędnego składnika ściany komórkowej bakterii.

Fosfomycyna osłabia również adhezję bakterii do błony śluzowej pęcherza moczowego.

Spektrum działania fosfomycyny

Fosfomycyna wykazuje aktywność wobec bakterii izolowanych w zakażeniach układu moczowego:

  • bakterii Gram(-), np. Escherichia coli, z rodzaju Citrobacter, Proteus, Serratia
  • bakterii Gram(+), np. Enterococcus faecalis

Wskazania do stosowania fosfomycyny

Fosfomycyna jest dostępna w Polsce w postaci granulatu do sporządzenia roztworu doustnego (Monural, Afastural, Uromaste). Obecność trometamolu w preparatach handlowych znacząco zwiększa rozpuszczalność antybiotyku w wodzie. Najważniejsze wskazania do stosowania leków z fosfomycyną to:

  • ostre niepowikłane zapalenie pęcherza moczowego
  • profilaktyka okołooperacyjna w przypadku biopsji gruczołu krokowego
  • profilaktyka zakażeń dróg moczowych związanych z zabiegami chirurgicznymi lub cewnikowaniem diagnostycznym
Fosfomycyna jest lekiem I rzutu w terapii niepowikłanego zapalenia pęcherza moczowego u kobiet, w tym również u kobiet w ciąży. 

Interakcje fosfomycyny

Najważniejsze interakcje fosfomycyny dotyczą jednoczesnego stosowania z:

  • pokarmem – opóźnia wchłanianie antybiotyku
  • metoklopramidem – zmniejszenie stężenia antybiotyku w surowicy i moczu
  • antybiotykami beta-laktamowymi – synergizm działania
Piśmiennictwo:

  1. Olszaniecki R., Wołkow P., Jawień J., Korbut R., (red.) (2017). Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
  2. Cegieła U., Folwarczna J., Janas A., Janiec W., (2021). Kompendium farmakologii. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.

Data ostatniej aktualizacji: 6 miesięcy temu
Opracowanie: mgr farm. Agata Bereś-Jabs, Ksenia Urbaniak
Weryfikacja: mgr farm. Agata Bereś-Jabs
Spis treści
Powered By MemberPress WooCommerce Plus Integration

Zaloguj się

Nie masz konta? Wykup dostęp

Zgłoś problem/uwagę/błąd

Wypowiedz się na temat wpisu "Inne chemio­tera­peutyki"

Tylko zalogowani użytkownicy mogą zgłaszać uwagi.