Układ podwzgórze-przysadka, odpowiada za utrzymanie homeostazy, czyli równowagi organizmu poprzez regulację czynności kluczowych narządów obwodowych. Zapamiętaj, że podwzgórze wraz z przysadką stanowią nadrzędną jednostkę czynnościową regulacji hormonalnej.
Podwzgórze zlokalizowane jest w brzusznej części międzymózgowia. Składa się z następujących części:
Zwróć uwagę, że wazopresyna i oksytocyna, pomimo tego, że powstają w podwzgórzu, zaliczane są do hormonów przysadki, ponieważ magazynowane są w jej tylnym płacie.
Hormony wydzielane przez podwzgórze, sterujące wydzielaniem hormonów w przysadce dzieli się na dwie grupy, czyli:
Przysadka położona jest w kostnej podstawie czaszki, w zagłębieniu zwanym siodłem tureckim. Zbudowana jest z dwóch płatów: przedniego (gruczołowego) i tylnego (nerwowego).
W poniższej tabeli przedstawiono porównanie hormonów wydzielanych przez przysadkę.
| Nazwa hormonu | Działanie | Zastosowanie diagnostyczne | Zastosowanie kliniczne |
|---|---|---|---|
| tyreotropina (TSH) | stymulacja wzrostu tarczycy, wytwarzanie hormonów tarczycy i ich wydzielanie | diagnostyka chorób tarczycy | – |
| kortykotropina (ACTH) | stymulacja wytwarzania glikokortykosteroidów (w mniejszym stopniu innych hormonów nadnerczy) | różnicowanie przysadkowej i pozaprzysadkowej niewydolności kory nadnerczy | niektóre przypadki padaczki dziecięcej |
| gonadotropiny (folitropina – FSH, lutropina – LH) | FSH – u kobiet stymulacja dojrzewania pęcherzyków jajnikowych i synteza estrogenów, u mężczyzn stymulacja spermatogenezy LH – u kobiet wywoływanie owulacji i tworzenie ciałka żółtego, u mężczyzn synteza androgenów | bezpłodność z powodu hipogonadyzmu | |
| prolaktyna (PRL) | stymulacja pracy gruczołów mlecznych hamowanie uwalniania gonadotropin i reakcji jajników na te hormony | diagnostyka niepłodności oraz zaburzeń owulacji i miesiączkowania u kobiet | agonisty receptorów dopaminergicznych, np. alkaloidy sporyszu stosowane są w leczeniu bezpłodności oraz w celu zahamowania laktacji |
| somatotropina (GH) | powoduje lipolizę, glukoneogenezę ze spadkiem utylizacji glukozy, zwiększa biosyntezę białek | – | leczenie karłowatości przysadkowej, stosowana w zespole Turnera |
| wazopresyna (ADH) | antydiuretyczne, skurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych, nasilenie skurczów mięśni gładkich jelit i pęcherza moczowego, słaba stymulacja skurczów macicy, nasilenie uwalniania ACTH, usprawnienie procesów pamięciowych, pobudzenie syntezy czynnika krzepnięcia VIII i czynnika von Willebranda | – | moczówka prosta, moczenie nocne, krwawienia z żylaków przełyku, owrzodzeń żołądka i dwunastnicy, krwawienia z mięśniaków macicy, hipotonia poporodowa macicy, zmniejszenie krwawienia w III fazie porodu, operacje jamy brzusznej, hemofilia, choroba von Willebranda, zaburzenia pamięci |
| oksytocyna | powoduje skurcze macicy, skurcze mięśni gładkich w gruczole mlekowym, u mężczyzn wpływa na kurczliwość nasieniowodów, zwiększa wydzielanie: FSH, LH, TSH, wpływa ujemnie na procesy pamięciowe (zanik pamięci po porodzie), przy podaniu dożylnym rozszerza naczynia krwionośne, duże dawki mogą działać antydiuretycznie | – | indukcja porodu, słaba czynność porodowa, antagonista oksytocyny (atosiban) stosowany jest do zapobiegania przedwczesnym porodom |
Zwróć uwagę, że gonadotropina kosmówkowa (HCG) jest produkowana nie przez przysadkę, ale przez zarodek lub komórki nowotworowe. Oznaczanie obecności gonadotropiny HCG w moczu lub krwi kobiety jest metodą wykorzystywaną w testach ciążowych. Z kolei HCG pozyskiwana z moczu ciężarnych w stosowana jest w stymulacji owulacji.
Somatostatyna (ang. growth hormone-inhibiting hormone, GHIH) jest hormonem peptydowym wydzielanym przez podwzgórze. Hamuje ona uwalnianie hormonu wzrostu oraz tyreotropiny z przysadki, hormonów peptydowych przewodu pokarmowego, m.in. gastryny i sekretyny oraz uwalnianie insuliny i glukagonu z trzustki. Receptory somatostatyny występują w wielu tkankach, również w guzach neuroendoktynnych, z których substancje wydzielane są w nadmiarze.
Lanreotyd (Somatuline Autogel, Somatuline PR) jest to analog somatostatyny, który wykazuje od niej silniejsze i dłuższe działanie. Posiada duże powinowactwo do obwodowych receptorów somatostatyny obecnych w trzustce, a dużo mniejsze do receptorów ośrodkowych.
Wskazania do stosowania lanreotydu to:
Oktreotyd (Okteva, Sandostatin) ma podobne właściwości do naturalnej somatostatyny, jednak wykazuje dłuższy czas działania. Zmniejsza czynność skurczową pęcherza moczowego i działa przeciwbiegunkowo.
Wskazania do stosowania oktreotydu to:
Do działań niepożądanych, jakie może wywołać oktreotyd należą:
Pasyreotyd (Signifor) to analog somatostatyny, który wykazuje najsilniejsze powinowactwo do receptora somatostatyny typu HSST5 obecnego w komórkach gruczolaków wytwarzających hormon adrenokortykotropowy (ACTH). Lek powoduje zahamowanie wydzielania tego hormonu.
Wskazania do stosowania pasyreotydu to:
Działania niepożądane, które mogą wystąpić w czasie stosowania leku to:
Somatotropina, czyli hormon wzrostu (ang. growth hormone, GH) pobudza receptory obecne w wielu tkankach organizmu, co skutkuje, między innymi, wytworzeniem insulinopodobnych czynników wzrostu IGF-1 i IGF-2, inaczej nazwanych somatomedynami. Głównym działaniem tego hormonu jest pobudzanie przyrostu masy ciała i wzrastania.
Pegwisomant (Somavert) jest to analog somatotropiny, działający jak jej antagonista. Lek ten stosowany jest w leczeniu akromegalii niepoddającej się leczeniu chirurgicznemu.
Działania niepożądane, które mogą wystąpić w czasie stosowania leku to:
Prolaktyna (PRL) jest hormonem peptydowym wydzielanym przez przysadkę. Jej wydzielanie jest regulowane jest dopaminę wydzielaną w podwzgórzu oraz przez tyreoliberynę oraz progesteron.
Prolaktyna w okresie poporodowym pobudza laktacje, z kolei jej nadmierne wydzielanie powoduje zaburzenia miesiączkowania i mlekotok. W leczeniu hiperprolaktynemii stosowane są agonisty receptorów dopaminergicznych.
Bromokryptyna (Bromergon) to agonista receptora dopaminergicznego D2 w OUN, powoduje zahamowanie wydzielania prolaktyny z przysadki.
Wskazania do stosowania bromokryptyny to:
Bromokryptyna może powodować działania niepożądane takie jak:
Kabergolina (Dostinex) to wybiórczy agonista receptorów D2. Podobnie jak bromokryptyna stosowana jest w celu zahamowania laktacji oraz w hiperprolaktynemii. Lek ten może powodować takie działania niepożądane jak: senność, obniżenie ciśnienia tętniczego i uderzenia gorąca.
Chinagolid (Norprolac) to wybiórczy agonista receptorów D2. Podobnie jak bromokryptyna stosowany jest w hiperprolaktynemii. Podczas stosowania leku mogą wystąpić takie działania niepożądane jak: zaburzenia żoładkowo-jelitowe, spadki ciśnienia krwi i zawroty głowy.
Lizuryd (niedostępny w Polsce Cuvalit) to częściowy agonista receptorów dopaminergicznych D2 D3 i D4 oraz serotoninergicznych.
Stosowany jest w leczeniu choroby Parkinsona, akromegalii oraz prewencyjnie w migrenie.
Wazopresyna, inaczej hormon antydiuretyczny (ang. antidiuretic hormone, ADH) to hormon peptydowy wydzielany przez podwzgórze (w postaci preprowazopresyny) i magazynowany w przysadce. Poprzez pobudzenie receptorów V1 wywołuje efekty takie jak:
Z kolei poprzez wpływ na receptory V2 powoduje zwiększenie wchłaniania wody w komórkach głównych kanalików zbiorczych nerek przez przemieszczenie z cytoplazmy i wbudowanie do błony komórkowej kanałów wodnych – akwaporyn.
Desmopresyna (Minirin, Noqturina) to syntetyczny analog wazopresyny o znacznie dłuższym działaniu. Działa ona selektywnie na rec. V2, przez co pozbawiona jest wpływu na mięśnie gładkie naczyń.
Wskazania do stosowania desmopresyny to:
Działania niepożądane, które mogą być związane z stosowaniem leku to:
Terlipresyna (Glypressin) to selektywny agonista receptorów V1A , powoduje skurcz naczyń krwionośnych (głównie trzewnych) oraz wzrost napięcia mięśni gładkich m.in. ściany przełyku oraz macicy.
Wskazania do stosowania terlipresyny to:
Działania niepożądane, które mogą być związane z stosowaniem leku to:
Oksytocyna (OXY) to hormon peptydowy wydzielany przez podwzgórze (w postaci preprooksyfizyny) i magazynowany w przysadce. Oksytocyna powoduje skurcze mięśni macicy, co ma znaczenie m.in. podczas porodu.
Atosiban (Tractocile) to konkurencyjny antagonista receptorów oksytocyny i wazopresyny, którego działanie polega na osłabieniu czynności skurczowej macicy (działanie tokolityczne). Podawany jest we wlewie w przypadku zagrożenia występowania przedwczesnego porodu.
Działania niepożądane związane z stosowaniem leku to:
Barusiban to selektywny antagonista receptorów oksytocyny, niedostępny w Polsce. Stosowany jest w badaniach dotyczących niepłodności i zapłodnienia in vitro.
ul. Lipowa 3, 30-702 Kraków
© 2022 Korki z Farmy | 3PG - Knowledge delivered. All Rights Reserved.
Jesteśmy częścią 3PG
Wypowiedz się na temat wpisu "Leki działające na przysadkę i podwzgórze"
Tylko zalogowani użytkownicy mogą zgłaszać uwagi.
