Leki przeciwgrzybicze wykorzystywane są w leczeniu chorób wywołanych przez:
- grzyby drożdżopodobne z rodzaju Candida i Blastomyces dermatitidis: wywołują kandydozy, blastomykozy błon śluzowych, skóry, paznokci oraz infekcje ogólnoustrojowe
- dermatofity: wywołują zakażenia skóry, włosów i paznokci
- grzyby pleśniowe: wywołują pleśnice (białe plamki na języku i podniebieniu)
Podział leków przeciwgrzybiczych
Ze względu na mechanizm działania, leki przeciwgrzybicze dzielimy na:
- inhibitory biosyntezy ergosterolu
- azole
- pochodne alliloaminy
- pochodne fenylomorfoliny
- leki zaburzające funkcjonowanie błony śluzowej grzyba
- antybiotyki polienowe
- pochodne pirydynonu
- inhibitory syntezy ściany komórkowej grzyba
- echinokandyny
- inhibitory syntezy kwasów nukleinowych grzyba
- analogi nukleozydów
Mechanizm działania leków przeciwgrzybiczych przedstawia poniższa grafika

Polieny
Polieny to antybiotyki o budowie polienowego makrolidu, wytwarzane są przez Streptomyces nodusus. Mechanizm działania polienów polega na wiązaniu się z ergosterolem, w wyniku czego dochodzi do tworzenia się porów w błonie komórkowej grzyba i zmiany jej przepuszczalności.
Grupę antybiotyków polienowych tworzą:
- amfoterycyna B (AmBisome)
- nystatyna (Nystatyna VP, Nystatyna Teva)
- natamycyna (Pimafucin, w: Pimafucort)
Amfoterycyna B
Amfoterycyna B jest stosowana tylko dożylnie (w leczeniu grzybic ustrojowych), ponieważ bardzo słabo wchłania się po podaniu doustnym. Amfoterycynę stosuje się w leczeniu ciężkich grzybic narządowych w lecznictwie zamkniętym w zakażeniu grzybami z rodzaju:
- Aspergillus sp. (aspergiloza)
- Candida sp. (kandydoza)
- Blastomyces dermatitidis (blastomykoza)
- Histoplasma capsulatum (histoplazmoza)
- Cryptococcus neoformans (kryptokokoza)
- Coccidioides immitis (kokcydioidomykoza)
- Sporotrichum schenckii (sporotrychoza)
Działania niepożądane amfoterycyny B
Do najczęstszych działań niepożądanych stosowania amfoterycyny B zaliczamy:
- nefrotoksyczność
- bóle głowy, gorączka, dreszcze
- nudności, wymioty
- zaburzenia elektrolitowe (hipokaliemia, hipomagnezemia)
- zakrzepowe zapalenie żył
- niedokrwistość
Natamycyna
Natamycyna to antybiotyk o budowie polienowego makrolidu stosowany miejscowo. Ma działanie grzybobójcze i pierwotniakobójcze. Działa na grzyby z rodzaju Candida, Trichomonas vaginalis, pleśnie. Stosowana jest w zakażeniach pochwy, jamy ustnej, przewodu pokarmowego, skóry i rzęsistkowicy pochwy.
Nystatyna
Nystatyna nie wykazuje działania przeciwbakteryjnego ani przeciwpierwotniakowego. Stosowana jest w zakażeniach grzybami z rodzaju Candida do leczenia kandydozy jamy ustnej, przewodu pokarmowego, skóry, układu moczowo-płciowego i gałek ocznych.
Azole
Azole to syntetyczne leki o budowie imidazolowej lub triazolowej, hamujące 14-alfa-demetylazę lanosterolu, enzym niezbędny w syntezie ergosterolu. Azole mają szerokie spektrum działania przeciwgrzybiczego i przeciwdrożdżakowego. Działają na grzyby z rodzaju Candida, Blastomyces, dermatofity a także grzyby pleśniowe (Aspergillus) Podział azoli opiera się o drogę podania, dzielimy je na:
Azole stosowane systemowo (o budowie triazolowej):
- flukonazol (Flumycin, FLucofast)
- itrakonazol (Itrax, Orungal, Trioxal)
- worykonazol (Voriconazol Polpharma)
Azole stosowane powierzchniowo (o budowie imidazolowej):
- klotrimazol (Clotidal, Canesten, CLotrimazolum GSK)
- ekonazol (Pevaryl, Gyno-Pevaryl)
- tiokonazol (niedostępny w Polsce)
- izokonazol (Travogen, w: Travocort)
- chlormidazol (niedostępny w Polsce)
- flutrimazol (niedostępny w Polsce)
- terkonazol (niedostępny w Polsce)
- ketokonazol (Nizoral)
- mikonazol (Daktarin)
- bifonazol (Canespor, Steper-pro)
- fentikonazol (Gynoxin)
- butokonazol (Gynazol)
Charakterystyka azoli
Azole stosowane systemowo przenikają barierę krew-mózg, dlatego mogą być stosowane w przypadku grzybic mózgu.
Pochodne azoli to inhibitory cytochromu CYP3A4 – mogą powodować interakcje z następującymi lekami:
- induktory CYP3A4 np. rifampicyna, fenytoina – obniżenie skuteczności azoli
- makrolidy, np. klarytromycyna – wzrost biodostępności itrakonazolu
- statyny, np. lowastatyna, simwastatyna – wzrost stężenia statyn, ryzyko miopatii i rabdomiolizy
- alkaloidy sporyszu – wzrost stężenia alkaloidów, zatrucie
- inhibitory pompy protonowej – spadek biodostępności itrakonazolu i ketokonazolu
Wchłanianie pochodnych azolowych jest słabsze przy zmniejszonej kwasowości żołądka – należy zachować 2 h odstęp od leków zobojętniających.
Działania niepożądane flukonazolu
Do działań niepożądanych flukonazolu zaliczamy:
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności i wymioty, biegunka)
- wzrost aktywności enzymów wątrobowych
- biegunka
- wysypka
Działania niepożądane worykonazolu
Do działań niepożądanych worykonazolu zaliczamy:
- wydłużenie odstępu QT
- hepatotoksyczność
- przejściowe wizualne lub słuchowe halucynacje
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- gorączka
- wysypka
Pochodne alliloaminy
Pochodne alliloaminy wykazują działanie grzybobójcze i są skuteczne przeciwko zakażeniom wywołanym przez dermatofity. Mechanizm działania leków z tej grupy polega na hamowaniu enzymu epoksydazy skwalenowej, który bierze udział w syntezie ergosterolu. Głównym wskazaniem do stosowania tych leków są grzybice skóry i paznokci. Pochodne alliloamin mogą być podawane:
- miejscowo w postaci kremów i aerozoli na skórę: naftyfina (Exoderil), terbinafina (Terbisil, Lamisillat)
- systemowo w postaci tabletek doustnych: terbinafina (Myconafine, Erfin)
Echinokandyny
Mechanizm działania echinokandyn polega na niekompetycyjnym hamowaniu syntetazy β-1,3-D-glukanowej, co prowadzi do zmniejszenia zawartości glukanu, a przez to zmniejszenia wytrzymałość ściany komórkowej grzyba. Spektrum działania leków tej grupy obejmuje gatunki z rodzaju Candida, a także grzybice oporne na działanie innych leków wywołane przez Asperigillus, Histoplasma, Blastomyces. Większość z echinokandyn stosowana jest tylko w lecznictwie zamkniętym. Do grupy echinokandyn zaliczamy leki takie jak:
- kaspofungina (Cancidas)
- anidulafungina (Ecalta)
- mykafungina
Działania niepożądane echinokandyn
Najważniejsze działania niepożądane echinokandyn to:
- zapalenie żył w miejscu podania
- gorączka
- biegunka
- zapalenie wątroby, hiperbilirubinemia
- leukopenia
Pochodne fenylomorfoliny
Mechanizm działania pochodnych fenylomorfolin polega na hamowaniu syntezy ergosterolu w błonie komórkowej grzyba. Przedstawicielem grupy fenylomorfolin jest amorolfina (Amorolak, Myconolak), stosowana w postaci lakieru w leczeniu grzybicy paznokci.
Pochodne pirydynonu
Mechanizm działania pochodnych pirydynonu polega na hamowaniu transportu leucyny do komórki i w efekcie uszkodzenie błony komórkowej grzyba. Wskazane są do leczenia miejscowego grzybic skóry i paznokci. Pochodne pirydynonu to:
- cyklopiroksolamina: w postaci żelu, zawiesiny na skórę (Pirolam)
- cyklopiroks (Pirolam, Ciclolack)
Analogi nukleozydów
Przedstawicielem tej grupy leków przeciwgrzybiczych jest flucytozyna. W komórkach grzyba przekształca się w 5-fluorouracyl i jest wbudowywana do kwasów nukleinowych. Prowadzi to do zahamowania syntezy RNA i DNA a tym samym blokady rozwoju grzyba. Flucytozyna jest stosowana tylko w połączeniu z amfoterycyną B w lecznictwie zamkniętym (Ancotil).
Gryzeofulwina
Mechanizm działania gryzeofulwiny polega na zaburzeniu funkcjonowania wrzeciona podziałowego w wyniku wiązania się z mikrotubulami. Gryzeofulwina jest stosowana w zakażeniach dermatofitami paznokci, skóry i włosów. Jest podawana doustnie, gdyż nie przenika przez skórę. Obecnie gryzeofulwina nie jest dostępna w Polsce.
Gryzeofulwina jest induktorem cytochromu CYP3A4 i może prowadzić do przyspieszenia metabolizmu:
- warfaryny – należy odpowiednio skorygować dawkę leku przeciwzakrzepowego
- doustnych środków antykoncepcyjnych – zmniejszenie skuteczności antykoncepcji
Działania niepożądane gryzeofulwiny
Do działań niepożądanych gryzeofulwiny zaliczamy:
- bóle głowy
- spadek koncentracji
- biegunka
- wysypka
- fototoksyczność
Leki przeciwgrzybicze wykorzystywane są w leczeniu chorób wywołanych przez:
- grzyby drożdżopodobne z rodzaju Candida i Blastomyces dermatitidis: wywołują kandydozy, blastomykozy błon śluzowych, skóry, paznokci oraz infekcje ogólnoustrojowe
- dermatofity: wywołują zakażenia skóry, włosów i paznokci
- grzyby pleśniowe: wywołują pleśnice (białe plamki na języku i podniebieniu)
Podział leków przeciwgrzybiczych
Ze względu na mechanizm działania, leki przeciwgrzybicze dzielimy na:
- inhibitory biosyntezy ergosterolu
- azole
- pochodne alliloaminy
- pochodne fenylomorfoliny
- leki zaburzające funkcjonowanie błony śluzowej grzyba
- antybiotyki polienowe
- pochodne pirydynonu
- inhibitory syntezy ściany komórkowej grzyba
- echinokandyny
- inhibitory syntezy kwasów nukleinowych grzyba
- analogi nukleozydów
Mechanizm działania leków przeciwgrzybiczych przedstawia poniższa grafika

Polieny
Polieny to antybiotyki o budowie polienowego makrolidu, wytwarzane są przez Streptomyces nodusus. Mechanizm działania polienów polega na wiązaniu się z ergosterolem, w wyniku czego dochodzi do tworzenia się porów w błonie komórkowej grzyba i zmiany jej przepuszczalności.
Grupę antybiotyków polienowych tworzą:
- amfoterycyna B (AmBisome)
- nystatyna (Nystatyna VP, Nystatyna Teva)
- natamycyna (Pimafucin, w: Pimafucort)
Amfoterycyna B
Amfoterycyna B jest stosowana tylko dożylnie (w leczeniu grzybic ustrojowych), ponieważ bardzo słabo wchłania się po podaniu doustnym. Amfoterycynę stosuje się w leczeniu ciężkich grzybic narządowych w lecznictwie zamkniętym w zakażeniu grzybami z rodzaju:
- Aspergillus sp. (aspergiloza)
- Candida sp. (kandydoza)
- Blastomyces dermatitidis (blastomykoza)
- Histoplasma capsulatum (histoplazmoza)
- Cryptococcus neoformans (kryptokokoza)
- Coccidioides immitis (kokcydioidomykoza)
- Sporotrichum schenckii (sporotrychoza)
Działania niepożądane amfoterycyny B
Do najczęstszych działań niepożądanych stosowania amfoterycyny B zaliczamy:
- nefrotoksyczność
- bóle głowy, gorączka, dreszcze
- nudności, wymioty
- zaburzenia elektrolitowe (hipokaliemia, hipomagnezemia)
- zakrzepowe zapalenie żył
- niedokrwistość
Natamycyna
Natamycyna to antybiotyk o budowie polienowego makrolidu stosowany miejscowo. Ma działanie grzybobójcze i pierwotniakobójcze. Działa na grzyby z rodzaju Candida, Trichomonas vaginalis, pleśnie. Stosowana jest w zakażeniach pochwy, jamy ustnej, przewodu pokarmowego, skóry i rzęsistkowicy pochwy.
Nystatyna
Nystatyna nie wykazuje działania przeciwbakteryjnego ani przeciwpierwotniakowego. Stosowana jest w zakażeniach grzybami z rodzaju Candida do leczenia kandydozy jamy ustnej, przewodu pokarmowego, skóry, układu moczowo-płciowego i gałek ocznych.
Azole
Azole to syntetyczne leki o budowie imidazolowej lub triazolowej, hamujące 14-alfa-demetylazę lanosterolu, enzym niezbędny w syntezie ergosterolu. Azole mają szerokie spektrum działania przeciwgrzybiczego i przeciwdrożdżakowego. Działają na grzyby z rodzaju Candida, Blastomyces, dermatofity a także grzyby pleśniowe (Aspergillus) Podział azoli opiera się o drogę podania, dzielimy je na:
Azole stosowane systemowo (o budowie triazolowej):
- flukonazol (Flumycin, FLucofast)
- itrakonazol (Itrax, Orungal, Trioxal)
- worykonazol (Voriconazol Polpharma)
Azole stosowane powierzchniowo (o budowie imidazolowej):
- klotrimazol (Clotidal, Canesten, CLotrimazolum GSK)
- ekonazol (Pevaryl, Gyno-Pevaryl)
- tiokonazol (niedostępny w Polsce)
- izokonazol (Travogen, w: Travocort)
- chlormidazol (niedostępny w Polsce)
- flutrimazol (niedostępny w Polsce)
- terkonazol (niedostępny w Polsce)
- ketokonazol (Nizoral)
- mikonazol (Daktarin)
- bifonazol (Canespor, Steper-pro)
- fentikonazol (Gynoxin)
- butokonazol (Gynazol)
Charakterystyka azoli
Azole stosowane systemowo przenikają barierę krew-mózg, dlatego mogą być stosowane w przypadku grzybic mózgu.
Pochodne azoli to inhibitory cytochromu CYP3A4 – mogą powodować interakcje z następującymi lekami:
- induktory CYP3A4 np. rifampicyna, fenytoina – obniżenie skuteczności azoli
- makrolidy, np. klarytromycyna – wzrost biodostępności itrakonazolu
- statyny, np. lowastatyna, simwastatyna – wzrost stężenia statyn, ryzyko miopatii i rabdomiolizy
- alkaloidy sporyszu – wzrost stężenia alkaloidów, zatrucie
- inhibitory pompy protonowej – spadek biodostępności itrakonazolu i ketokonazolu
Wchłanianie pochodnych azolowych jest słabsze przy zmniejszonej kwasowości żołądka – należy zachować 2 h odstęp od leków zobojętniających.
Działania niepożądane flukonazolu
Do działań niepożądanych flukonazolu zaliczamy:
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe (nudności i wymioty, biegunka)
- wzrost aktywności enzymów wątrobowych
- biegunka
- wysypka
Działania niepożądane worykonazolu
Do działań niepożądanych worykonazolu zaliczamy:
- wydłużenie odstępu QT
- hepatotoksyczność
- przejściowe wizualne lub słuchowe halucynacje
- zaburzenia żołądkowo-jelitowe
- gorączka
- wysypka
Pochodne alliloaminy
Pochodne alliloaminy wykazują działanie grzybobójcze i są skuteczne przeciwko zakażeniom wywołanym przez dermatofity. Mechanizm działania leków z tej grupy polega na hamowaniu enzymu epoksydazy skwalenowej, który bierze udział w syntezie ergosterolu. Głównym wskazaniem do stosowania tych leków są grzybice skóry i paznokci. Pochodne alliloamin mogą być podawane:
- miejscowo w postaci kremów i aerozoli na skórę: naftyfina (Exoderil), terbinafina (Terbisil, Lamisillat)
- systemowo w postaci tabletek doustnych: terbinafina (Myconafine, Erfin)
Echinokandyny
Mechanizm działania echinokandyn polega na niekompetycyjnym hamowaniu syntetazy β-1,3-D-glukanowej, co prowadzi do zmniejszenia zawartości glukanu, a przez to zmniejszenia wytrzymałość ściany komórkowej grzyba. Spektrum działania leków tej grupy obejmuje gatunki z rodzaju Candida, a także grzybice oporne na działanie innych leków wywołane przez Asperigillus, Histoplasma, Blastomyces. Większość z echinokandyn stosowana jest tylko w lecznictwie zamkniętym. Do grupy echinokandyn zaliczamy leki takie jak:
- kaspofungina (Cancidas)
- anidulafungina (Ecalta)
- mykafungina
Działania niepożądane echinokandyn
Najważniejsze działania niepożądane echinokandyn to:
- zapalenie żył w miejscu podania
- gorączka
- biegunka
- zapalenie wątroby, hiperbilirubinemia
- leukopenia
Pochodne fenylomorfoliny
Mechanizm działania pochodnych fenylomorfolin polega na hamowaniu syntezy ergosterolu w błonie komórkowej grzyba. Przedstawicielem grupy fenylomorfolin jest amorolfina (Amorolak, Myconolak), stosowana w postaci lakieru w leczeniu grzybicy paznokci.
Pochodne pirydynonu
Mechanizm działania pochodnych pirydynonu polega na hamowaniu transportu leucyny do komórki i w efekcie uszkodzenie błony komórkowej grzyba. Wskazane są do leczenia miejscowego grzybic skóry i paznokci. Pochodne pirydynonu to:
- cyklopiroksolamina: w postaci żelu, zawiesiny na skórę (Pirolam)
- cyklopiroks (Pirolam, Ciclolack)
Analogi nukleozydów
Przedstawicielem tej grupy leków przeciwgrzybiczych jest flucytozyna. W komórkach grzyba przekształca się w 5-fluorouracyl i jest wbudowywana do kwasów nukleinowych. Prowadzi to do zahamowania syntezy RNA i DNA a tym samym blokady rozwoju grzyba. Flucytozyna jest stosowana tylko w połączeniu z amfoterycyną B w lecznictwie zamkniętym (Ancotil).
Gryzeofulwina
Mechanizm działania gryzeofulwiny polega na zaburzeniu funkcjonowania wrzeciona podziałowego w wyniku wiązania się z mikrotubulami. Gryzeofulwina jest stosowana w zakażeniach dermatofitami paznokci, skóry i włosów. Jest podawana doustnie, gdyż nie przenika przez skórę. Obecnie gryzeofulwina nie jest dostępna w Polsce.
Gryzeofulwina jest induktorem cytochromu CYP3A4 i może prowadzić do przyspieszenia metabolizmu:
- warfaryny – należy odpowiednio skorygować dawkę leku przeciwzakrzepowego
- doustnych środków antykoncepcyjnych – zmniejszenie skuteczności antykoncepcji
Działania niepożądane gryzeofulwiny
Do działań niepożądanych gryzeofulwiny zaliczamy:
- bóle głowy
- spadek koncentracji
- biegunka
- wysypka
- fototoksyczność