Leki przeciwkaszlowe to środki zmniejszające częstość i nasilenie kaszlu, w wyniku tłumienia odruchu kaszlowego. Może to być skutkiem hamowania tzw. ośrodka kaszlu lub blokowania „receptorów kaszlowych” w obrębie drzewa oskrzelowego. Ze względu na punkt uchwytu wyróżnia się leki przeciwkaszlowe działające:

• ośrodkowo:
  • opioidowe,
  • nieopioidowe,
• obwodowo.

Leki o działaniu ośrodkowym

Leki o działaniu ośrodkowym zmniejszają odruch kaszlu działając hamująco na ośrodek kaszlu oraz ośrodek oddechowy zlokalizowane w rdzeniu przedłużonym. Leki z tej grupy można podzielić na substancje:

• opioidowe, do których należą m.in. kodeina i dekstrometorfan,
• nieopioidowe, np. butamirat.

Kodeina

Kodeina, stosowana w postaci fosforanu kodeiny, jest częściowo metabolizowana do morfiny wykazującej działanie przeciwkaszlowe. Nie posiada ona wyraźnego działania narkotycznego, może jednak uzależniać. Fosforan kodeiny dostępny jest w połączeniu z wykrztuśnym sulfogwajakolem (Thiocodin) jak i zielem tymianku (Neoazarina)

Kodeina hamuje ośrodek kaszlu znajdujący się w rdzeniu przedłużonym. Stosowana jest w uporczywym i suchym kaszlu.

Często występującymi działaniami niepożądanymi związanymi z przyjmowaniem kodeiny są:

• zaparcia,
• wymioty,
• nudności,
• świąd,
• suchość w jamie ustnej,
• zatrzymanie moczu.

Nie należy jej podawać w przypadku astmy oskrzelowej, u osób starszych oraz dzieci (ze względu na ryzyko zmniejszenia częstości oddechów) oraz u kobiet w ciąży.

Pentoksyweryna

Pentoksyweryna (niedostępna w Polsce) działa ośrodkowo przeciwkaszlowo oraz obwodowo przez hamowanie kurczliwości oskrzeli. Jako dodatkowy efekt wykazuje również działanie miejscowo znieczulające.

Ze względu na jej działanie hamujące na OUN nie należy prowadzić pojazdów podczas stosowania pentoksyweryny. Do innych działań niepożądanych zaliczają się zmiany skórne i zaburzenia z strony przewodu pokarmowego.

Dekstrometorfan

Dekstrometorfan (Acodin, Mucotussin, w: DexaPini) to najlepiej przebadany lek przeciwkaszlowy, w przypadku którego skuteczność potwierdzono zarówno w testach prowokacyjnych, jak i metodą oceny częstości kaszlu. W Polsce występuje w połączeniach z pseudoefedryną i paracetamolem (w: Gripex) lub dodatkowo gwajafenezyną (w: Grypolek). Jest stosowany w hamowaniu kaszlu nieproduktywnego (w przypadku urazów klatki piersiowej lub infekcji).

Nie powoduje uzależnienia typu opioidowego, ale przy przedawkowaniu pojawia się ryzyko zaburzeń OUN, zawroty głowy i senność.

Butamirat

Butamirat (Sinecod, Supremin) to nieopioidowy lek o działaniu ośrodkowym o dodatkowym działaniu antycholinergicznym i rozszerzającym oskrzela.

Stosowany jest w leczeniu ostrego kaszlu oraz hamowania odruchu kaszlu podczas zabiegów chirurgicznych.

Zwróć uwagę, że butamirat to jedyna substancja przeciwkaszlowa dostępna w lekach OTC, która może być stosowana już u niemowlaków – Sinecod w kroplach może być stosowany od 2 miesiąca życia.

Do działań niepożądanych mogących wystąpić w związku z przyjmowaniem butamiratu możemy zaliczyć zawroty głowy, senność czy wysypki skórne.

Leki o działaniu obwodowym

Leki przeciwkaszlowe o działaniu obwodowym działają poprzez zmniejszenie wrażliwości receptorów czuciowych w drogach oddechowych lub poprzez hamowanie włókien czuciowych w oskrzelach, płucach i opłucnej. Do leków o działaniu obwodowym zaliczane są:

• lewodropirozyna,
• benzonatat.

Lewodropropizyna

Lewodropirozyna (Levopront, Unituss Junior) działa na obwodowe zakończenia nerwów czuciowych typu C, które wchodzą w skład łuku odruchowego kaszlu, hamując wydzielanie neuropeptydów i powodując zahamowanie kaszlu.

Benzonatat

Benzonatat (niedostępny w Polsce) hamuje włókna nerwu błędnego umiejscowione w oskrzelach, płucach i opłucnej, oraz działając ośrodkowo hamuje ośrodek kaszlu w rdzeniu przedłużonym. Przy zastosowaniu miejscowym wykazuje również działanie znieczulające.