Charakterystyka mikobakterii

Prątki gruźlicy (z łac. Mycobacterium tuberculosis) charakteryzują się złożoną budową ściany komórkowej. Cechuje ją unikalna budowa i właściwości, zawiera znaczne ilości substancji lipidowych (ok. 60%), w tym kwasy mikolowe, woski, warunkujące kwasoporność. Z tego powodu prątki gruźlicy są oporne na typowe barwienie, np. metodą Grama. Prątki posiadają liczne mechanizmy umożliwiające im infekcję. Wśród zjawisk umożliwiających mikobakteriom zakażenie komórek gospodarza wymienia się:

• hamowanie fuzji lizosomu z fagosomem
• wewnątrzkomórkowy wzrost
• zdolność do indukowania ziarniaka w płucach gospodarza

Prątki są bezwzględnymi tlenowcami, mają wolny metabolizm i dzielą się najczęściej raz na 20 h.

Leczenie gruźlicy

Najważniejszą zasadą leczenia gruźlicy jest leczenie skojarzone polegające na podawaniu przynajmniej trzech podstawowych leków tuberkulostatycznych w fazie początkowej. Ma to na celu ograniczenie liczby prątków. W fazie stabilizacyjnej należy stosować co najmniej dwa leki tuberkulostatyczne. Ważne, aby przed podjęciem leczenia określić bakteriologicznie wrażliwość prątków.

Lekami I rzutu w leczeniu gruźlicy są:

• rifampicyna (Rifampicyna TZF, w połączeniu z izoniazydem w: Rifamazid)
• izoniazyd (Nidrazid, w połączeniu z rifampicyną w: Rifamazid)
• etambutol (Ethambutol Teva)
• pyrazynamid (Pyrazinamid Farmapol)

Do leków II rzutu zaliczamy m.in.: etionamid, kwas p-aminosalicylowy, cykloserynę, streptomycynę, kanamycynę, amikacynę, lewofloksacynę, moksyfloksacynę.

Rifampicyna

Mechanizm działania rifampicyny polega na hamowaniu syntezy kwasu RNA poprzez blokowanie aktywności polimerazy RNA.

Rifampicyna jest silnym induktorem cytochromu CYP3A4, więc nasila metabolizm m.in. opioidów (tramadol, buprenorfina, kodeina).

Do działań niepożądanych rifampicyny należą:

• gorączka
• zapalenie wątroby (zażółcenie skóry i białek oczu)
• wysypka
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe (biegunka, nudności, wymioty)
• pomarańczowe zabarwione wydzielin (mocz, łzy)

Izoniazyd

Izoniazyd stosowany jest w profilaktyce i leczeniu gruźlicy wywołanej prątkami typu ludzkiego, nie działa na prątki atypowe. Lek strukturalnie podobny jest do pirydoksyny. Mechanizm działania izoniazydu nie jest do końca poznany. Przypuszcza się, że wbudowuje się on w NAD w miejscu kwasu nikotynowego, hamując enzymy oddechowe bakterii. Ponadto może hamować enzymy uczestniczące w syntezie kwasu mikolowego, który jest składnikiem ściany komórkowej prątków.

Izoniazyd wchodzi w niebezpieczną interakcję z fenytoiną, kiedy dochodzi do wzrostu stężenia fenytoiny w osoczu do wartości toksycznych. Objawy zatrucia to: zaburzenia widzenia, oczopląs, zaburzenia koordynacji ruchowej, senność.

Do działań niepożądanych izoniazydu zaliczamy:

• neuropatię obwodową (bóle mięśniowe, suchość w ustach, zawroty głowy) – spowodowana zaburzoną przemianą witaminy B₆
• zapalenie wątroby (zażółcenie skóry i białek oczu)
• zespół toczniopodobny

Etambutol

Etamutol wykazuje działanie tuberkulostatyczne w stosunku do prątków typu ludzkiego oraz atypowego, prawdopodobnie przez hamowanie syntezy kwasów nukleinowych.

Do działań niepożądanych etambutolu zaliczamy:

• zaburzenia widzenia: niewyraźne widzenie, zaburzenia widzenia kolorów, częściowa utrata wzroku (wywołane przez zapalenie nerwu wzrokowego pozagałkowego)
• bóle stawów

Pyrazynamid

Pirazynamid działa jedynie w środowisku kwaśnym (takie występuje wewnątrz makrofagów), dlatego działa na prątki wolną dzielące się, które znajduję się wewnątrz makrofagu. Zwalczanie prątków wolno dzielących się jest bardzo istotne, ponieważ są one często źródłem remisji choroby. Do działań niepożądanych pirazynamidu zaliczamy:

• zapalenie wątroby
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe
• hiperurykemię