Leki wykrztuśne

Leki wykrztuśne mogą być stosowane w kaszlu produktywnym (mokrym, wilgotnym). Ze względu na dominujący mechanizm działania leki te dzielimy na cztery grupy: leki sekretolityczne, mukolityczne, mukokinetyczne, mukoregulujące.
Spis treści

Leki wykrztuśne (łac. expectorans) działają wykrztuśnie, nawilżająco, ochronnie na nabłonek oddechowy oraz rozrzedzają wydzielinę. Podział leków wykrztuśnych ma charakter umowny – w różnych podręcznikach możesz spotkać się z ich odmienną klasyfikacją. Grupy leków wykrztuśnych według podziału ze względu na dominujący mechanizm działania to:

  • leki sekretolityczne,
  • leki mukolityczne,
  • leki mukokinetyczne,
  • leki mukoregulujące.

Wśród działań niepożądanych leków wykrztuśnych można wymienić zaburzenia przewodu pokarmowego m.in. zgagę, biegunkę, nudności – występują one jednak rzadko. Sporadycznie może wystąpić ból głowy, wysypka lub nasilenie duszności pod wpływem nasilonej sekrecji.

Leki sekretolityczne

Leki sekretolityczne to grupa leków o niejednorodnym mechanizmie działania. Sekretolityki działając bezpośrednio na gruczoły oskrzelowe wzmagają wydzielanie wody do światła dróg oddechowych, a przez drażnienie receptorów w ścianie żołądka (w przypadku saponin roślinnych) powodują na drodze odruchowej wzrost wydzielania śluzu.

Gwajafenezyna działa także ośrodkowo, hamując odruch kaszlu - dlatego dostępna jest w połączeniach z lekami przeciwkaszlowymi.

Do grupy leków sekretolitycznych należą:

  • hipertoniczne sole NaCl (wyrób medyczny – Nebu-Dose Hipertonic),
  • saponiny roślinne (np. wyciąg z bluszczu Hederasal, Prospan),
  • sulfogwajakol (Syrop z sulfogwajakolem, w: Thiocodin),
  • gwajafenezyna (Guajazyl, w: Theraflu Total Grip),
  • sól emska (Sal Ems factitium).

Leki mukolityczne

Leki mukolityczne zmieniają właściwości fizykochemiczne wydzieliny dróg oddechowych (zmniejszają lepkość wydzieliny), co ułatwia transport rzęskowy i odkrztuszanie wydzieliny. Klasyczne leki z tej grupy działają poprzez degradację mostków dwusiarczkowych odpowiedzialnych za usieciowanie glikoprotein śluzu. Natomiast leki nowszej generacji (np. dornaza alfa) działają przez rozbijanie polimerowych sieci DNA. Leki z tej grupy to:

  • N-acetylocysteina (ACC Optima, Fluimucil),
  • erdosteina (Erdomed),
  • mesna (Mucofluid),
  • dornaza alfa (Pulmozyme).

Leków z tej grupy nie należy stosować jednocześnie z lekami przeciwkaszlowymi ani przed snem (ze względu na brak możliwości odkrztuszenia śluzu).

Acetylocysteina stosowana jest w kaszlu przebiegającym z lepką i obfitą wydzieliną z oskrzeli oraz w przypadku zatrucia paracetamolem. 

Leki mukokinetyczne

Leki mukokinetyczne stymulują wytwarzanie surfaktantu i w ten sposób pobudzają transport w drogach oddechowych. Przez obniżenie napięcia powierzchniowego zmniejszają lepkość wydzieliny, regulując pracę aparatu rzęskowego. Leki z tej grupy nie nasilają odruchu kaszlu. Leki mukokinetyczne to:

  • ambroksol (Ambroksol, Deflegmin, Flavamed, Mucosolvan) – metabolit bromheksyny,
  • bromheksyna (Flegamina).
Zwróć uwagę, że leki z tej grupy ułatwiają przenikanie niektórych antybiotyków (amoksycyliny, cefuroksymu, ampicylina, doksycykliny, erytromycyny) do wydzieliny oskrzelowej, dzięki czemu zwiększają ich skuteczność w leczeniu zakażeń bakteryjnych dróg oddechowych.

Działania niepożądane związane ze stosowaniem leków z tej grupy to przemijające zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, reakcje anafilaktyczne (szczególnie po ambroksolu) oraz wysypki skórne.

Ze względu na podrażnienie śluzówki przewodu pokarmowego nie należy stosować tych leków u pacjentów z wrzodami żołądka i dwunastnicy.

Leki mukoregulujące

Leki mukoregulujące działają na drodze pośredniej przez zmianę składu i ilości wydzieliny. Do tej grupy należy:

  • karbocysteina (Pectodrill, Flegamax).

Karbocysteina zmniejsza ilość glikopeptydów w śluzie oraz pobudza syntezę sialomucyn wiążących wodę, co skutkuje rozrzedzeniem śluzu.

Piśmiennictwo:
  1. Janiec, W. (red.) (2021). Kompendium Farmakologii. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
  2. Brunton, L., Hilal-Dandan, R., Knollman, B. (2017). Goodman and Gilman’s The Pharmacological Basis of Therapeutics. Thirteenth edition. McGraw-Hill Education.
  3. Mutschler, E., Geisslinger, G., Kroemer, H. K., Ruth, P., Schaefer-Korting. (2013). Mutschler Farmakologia i Toksykologia. Wydanie trzecie. MedPharm.
  4. Katzung, B.G., Masters, S.B., Trevor, A.J. (2012). Farmakologia ogólna i kliniczna. Wydanie pierwsze. MedPharm
  5. Krenke, R., Chorostowska-Wynimko, J., Dąbrowska, M., Bieńkowski, P., Arcimowicz, M., & Grabczak, E. et al. (2018). Management of cough in adults – recommendations for family physicians. Lekarz POZ, 4(6), 425-452.
  6. Doniec Z, Mastalerz-Migas A, Krenke K, Mazurek H, Bieńkowski P. Rekomendacje postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ. Lekarz POZ. 2016;2(4):305-321
Data ostatniej aktualizacji: 5 miesięcy temu
Opracowanie: Ksenia Urbaniak, dr n. farm. Karolina Matyjaszczyk-Gwarda
Spis treści
Powered By MemberPress WooCommerce Plus Integration

Zaloguj się

Nie masz konta? Wykup dostęp

Zgłoś problem/uwagę/błąd

Wypowiedz się na temat wpisu "Leki wykrztuśne"

Tylko zalogowani użytkownicy mogą zgłaszać uwagi.