Leki wykrztuśne (łac. expectorans) działają wykrztuśnie, nawilżająco, ochronnie na nabłonek oddechowy oraz rozrzedzają wydzielinę. Podział leków wykrztuśnych ma charakter umowny – w różnych podręcznikach możesz spotkać się z ich odmienną klasyfikacją. Grupy leków wykrztuśnych według podziału ze względu na dominujący mechanizm działania to:

• leki sekretolityczne,
• leki mukolityczne,
• leki mukokinetyczne,
• leki mukoregulujące.

Wśród działań niepożądanych leków wykrztuśnych można wymienić zaburzenia przewodu pokarmowego m.in. zgagę, biegunkę, nudności – występują one jednak rzadko. Sporadycznie może wystąpić ból głowy, wysypka lub nasilenie duszności pod wpływem nasilonej sekrecji.

Leki sekretolityczne

Leki sekretolityczne to grupa leków o niejednorodnym mechanizmie działania. Sekretolityki działając bezpośrednio na gruczoły oskrzelowe wzmagają wydzielanie wody do światła dróg oddechowych, a przez drażnienie receptorów w ścianie żołądka (w przypadku saponin roślinnych) powodują na drodze odruchowej wzrost wydzielania śluzu.

Gwajafenezyna działa także ośrodkowo, hamując odruch kaszlu - dlatego dostępna jest w połączeniach z lekami przeciwkaszlowymi.

Do grupy leków sekretolitycznych należą:

• hipertoniczne sole NaCl (wyrób medyczny – Nebu-Dose Hipertonic),
• saponiny roślinne (np. wyciąg z bluszczu Hederasal, Prospan),
• sulfogwajakol (Syrop z sulfogwajakolem, w: Thiocodin),
• gwajafenezyna (Guajazyl, w: Theraflu Total Grip),
• sól emska (Sal Ems factitium).

Leki mukolityczne

Leki mukolityczne zmieniają właściwości fizykochemiczne wydzieliny dróg oddechowych (zmniejszają lepkość wydzieliny), co ułatwia transport rzęskowy i odkrztuszanie wydzieliny. Klasyczne leki z tej grupy działają poprzez degradację mostków dwusiarczkowych odpowiedzialnych za usieciowanie glikoprotein śluzu. Natomiast leki nowszej generacji (np. dornaza alfa) działają przez rozbijanie polimerowych sieci DNA. Leki z tej grupy to:

• N-acetylocysteina (ACC Optima, Fluimucil),
• erdosteina (Erdomed),
• mesna (Mucofluid),
• dornaza alfa (Pulmozyme).

Leków z tej grupy nie należy stosować jednocześnie z lekami przeciwkaszlowymi ani przed snem (ze względu na brak możliwości odkrztuszenia śluzu).

Acetylocysteina stosowana jest w kaszlu przebiegającym z lepką i obfitą wydzieliną z oskrzeli oraz w przypadku zatrucia paracetamolem. 

Leki mukokinetyczne

Leki mukokinetyczne stymulują wytwarzanie surfaktantu i w ten sposób pobudzają transport w drogach oddechowych. Przez obniżenie napięcia powierzchniowego zmniejszają lepkość wydzieliny, regulując pracę aparatu rzęskowego. Leki z tej grupy nie nasilają odruchu kaszlu. Leki mukokinetyczne to:

• ambroksol (Ambroksol, Deflegmin, Flavamed, Mucosolvan) – metabolit bromheksyny,
• bromheksyna (Flegamina).

Zwróć uwagę, że leki z tej grupy ułatwiają przenikanie niektórych antybiotyków (amoksycyliny, cefuroksymu, ampicylina, doksycykliny, erytromycyny) do wydzieliny oskrzelowej, dzięki czemu zwiększają ich skuteczność w leczeniu zakażeń bakteryjnych dróg oddechowych.

Działania niepożądane związane ze stosowaniem leków z tej grupy to przemijające zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, reakcje anafilaktyczne (szczególnie po ambroksolu) oraz wysypki skórne.

Ze względu na podrażnienie śluzówki przewodu pokarmowego nie należy stosować tych leków u pacjentów z wrzodami żołądka i dwunastnicy.

Leki mukoregulujące

Leki mukoregulujące działają na drodze pośredniej przez zmianę składu i ilości wydzieliny. Do tej grupy należy:

• karbocysteina (Pectodrill, Flegamax).

Karbocysteina zmniejsza ilość glikopeptydów w śluzie oraz pobudza syntezę sialomucyn wiążących wodę, co skutkuje rozrzedzeniem śluzu.