Padaczka to choroba neurodegeneracyjna charakteryzująca się występowaniem napadów drgawek, których przyczyną są wysokiej częstości wyładowania, powstające w wyniku nadmiernego pobudzenia różnych grup komórek nerwowych mózgu. Klinicznie wyróżnia się dwa główne rodzaje napadów padaczkowych: napady częściowe i napady uogólnione. Napady padaczkowe mogą prowadzić do stanu padaczkowego (Cegieła, 2021). Padaczka jest procesem mającym analogię z procesami uczenia się. Jest procesem dynamicznym.
Spis treści
Jak dotąd nie opracowano leku, który mógłby powstrzymać epileptogenezę, zatem leczenie padaczki jest wyłącznie objawowe. Idealny lek przeciwpadaczkowy powoduje zahamowanie napadów padaczkowych bez wywoływania działań niepożądanych.
Podział leków przeciwpadaczkowych ze względu na mechanizm działania
Pod względem podstawowego mechanizmu działania leki przeciwpadaczkowe można podzielić na:
Trzeba zaznaczyć, że mechanizm działania większości leków przeciwpadaczkowych jest złożony i wiąże się z wpływem zarówno na kanały jonowe, jak i neuroprzekaźnictwo glutaminergiczne i/lub neuroprzekaźnictwo GABA-ergiczne.
Leki należące do poszczególnych grup zebrano w poniższej tabeli.
Grupa leków
Opis mechanizmu działania
Przykłady leków
Leki blokujące kanały sodowe
Kanały sodowe zależne od potencjału to białka błonowe, które biorą udział w generowaniu potencjałów czynnościowych na skutek przewodzenia prądu sodowego do wnętrza komórek. Napływ jonów sodu powoduje depolaryzację błony, czyli stan aktywny, po której kanały pozostają w stanie nieaktywnym a neuron traci pobudliwość. Leki przedłużają stan inaktywacji, zapobiegając przechodzeniu kanałów sodowych w stan aktywny, przez co hamują potencjały czynnościowe w ognisku padaczkowym.
Kanały wapniowe uczestniczą w rytmicznych wyładowaniach neuronów oraz w wydzielaniu neuroprzekaźników. Leki wpływają głównie na kanały typu L (aktywowane przy wysokim potencjale błonowym) lub T (aktywowane przy niskim potencjale). Ich zablokowanie powoduje ustabilizowanie błony komórkowej poprzez przedłużenie stanu inaktywacji i prowadzi także do zmniejszenia uwalniania kwasu glutaminowego.
gabapentyna pregabalina etosuksymid
Leki aktywujące kanały potasowe
Zmniejszenie aktywności kanałów potasowych jest przyczyną napadów drgawkowych, natomiast ich aktywacja wykazuje działanie przeciwgrgawkowe.
retygabina
Leki aktywujące neuroprzekaźnictwo GABA-ergiczne
Osłabienie hamującego przekaźnictwa GABA-ergicznego powoduje przewagę aktywności neuronów glutaminergicznych i sprzyja powstawaniu napadów padaczkowych. Aktywizacja przewodnictwa GABA-ergicznego bezpośrednio (poprzez pobudzenie receptorów dla GABA) lub pośrednio (poprzez zahamowanie metabolizmu GABA) daje możliwość zapobiegania napadów drgawkowych.
Przekaźnictwo glutaminergiczne jest warunkowane poprzez aminokwasy pobudzające, w tym kwas L-glutaminowy. Zahamowanie przekaźnictwa glutaminergicznego przywraca równowagę i zapobiega powstawaniu napadów. W leczeniu stosowane są leki o działaniu antagonizującym receptory AMPA, kainianowe i NMDA.
felbamat topiramat
Leki wiążące białko pęcherzyków synaptycznych
Leki te wiążą się z białkiem pęcherzyków synaptycznych SV2A. Mechanizm oddziaływania z tym białkiem nie został do końca wyjaśniony.
brywaracetam lewetyracetam
Podział leków przeciwpadaczkowych ze względu na mechanizm działania.
Podział leków przeciwpadaczkowych ze względu na generacje
Leki przeciwpadaczkowe możemy przydzielić do jednej z trzech generacji. Podział ten jest oparty głównie o bezpieczeństwo stosowania leków i ich możliwość wchodzenia w interakcje. Generalnie leki II-giej i III-ciej generacji są bezpieczniejsze i lepiej tolerowane, a ich skuteczność jest porównywalna z lekami I-szej generacji. Najstarsze leki (I generacja) są inhibitorami lub induktorami enzymów cytochromu P-450, co warunkuje ich skłonność do wchodzenia w interakcje z licznymi lekami.
wskazana do leczenia napadów ogniskowych jako lek pierwszego rzutu, napadów uogólnionych czy moczówki prostej,
przeciwwskazaniem są napady padaczkowe z zaburzeniami nieświadomości,
działania niepożądane obejmują: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, senność, ból głowy, ataksję, oczopląs.
Nasila metabolizm innych leków, w tym środków antykoncepcyjnych.
Etosuksymid
Etosuksymid (Petininimid):
jest blokerem kanałów wapniowych typu T (niskonapięciowych),
wskazany do leczenia uogólnionych napadów nieświadomości, oraz napadów mioklonicznych i miokloniczno-tonicznych,
Najczęstsze działania niepożądane to: zaburzenia żołądkowo-jelitowe, senność, ataksja.
Fenytoina
Fenytoina (Phenytoinum WZF):
jest blokerem napięciowo zależnych kanałów sodowych,
jej działanie hamujące zależy od aktywności neuronów, blokuje silniej te neurony, które są częściej pobudzane,
wskazana w napadach ogniskowych, napadach ogólnych, stanie padaczkowym, czy w komorowych zaburzeniach rytmu serca wywołanych działaniem glikozydów naparstnicy przy występującej hipokaliemii.
wykazuje dużą toksyczność, więc terapia powinna być monitorowana,
wskazana w leczeniu napadów uogólnionych, napadów ogniskowych, napadów padaczkowych związanych z zespołem Lennoxa-Gastauta,
działania niepożądane obejmują reakcje alergiczne, nieostre widzenie, ataksję, agresywność.
Topiramat
Topiramat (Epitoram, Topamax):
jego mechanizm polega na blokowaniu zależnych od potencjału kanałów sodowych, antagonizmie do receptora AMPA, antagonizmie do receptorów kainowych i nasileniu aktywność GABA,
wskazany w napadach uogólnionych, napadach ogniskowych, profilaktyce migreny, zespole Tourette’a,
najczęściej występującymi działaniami niepożądanymi są zmęczenie, senność, zaburzenia koncentracji, ataksja, zmniejszenie masy ciała, kamica nerkowa,
może zmniejszać skuteczność doustnych środków antykoncepcyjnych (prowadzi do zmniejszenia stężenia estrogenów).
Felbamat
Felbamat (niedostępny w Polsce):
blokuje miejsca wiązania glicyny (aminokwasu pobudzającego) w receptorze NMDA i działa antagonistycznie na receptory AMPA i kainowe,
wykorzystywany w leczeniu oporne na inne leki napadów częściowych, zespole Lennoxa-Gastauta,
może wywoływać niedokrwistość aplastyczną, toksyczne hepatopatie, przypadki śmiertelne (wynik idiosynkrazji).
Tiagabina
Tiagabina (Gabitril):
mechanizm działania polega na inhibicji zwrotnej GABA przez neurony i komórki gleju,
wskazana do leczenia napadów ogniskowych i wtórnie uogólnioych, zazwyczaj w połączeniu z innymi lekami,
może wywoływać: zawroty głowy, zmęczenie, senność, zaburzenia koncentracji, zmiany nastroju.
Gabapentyna
Gabapentyna (Gabapentin, Neuran):
jest analogiem GABA, lecz nie oddziałuje ona bezpośrednio z receptorami GABA,
zwiększa uwalnianie GABA z ośrodkowego układu nerwowego,
hamuje napięciowozależne kanały wapniowe aktywowane dużą zmianą potencjału błonowego,
wskazaniami do jej stosowania są: napady ogniskowe, napady wtórnie uogólnione, leczenie obwodowego bólu neuropatycznego,
może wywoływać: senność, sedację, ataksję, oczopląs, bóle głowy.
może uszkadzać płód.
Lewetyracetam
Lewetyracetam (Keppra):
mechanizm działania polega na wiązaniu się z białkiem pęcherzyków synaptycznych SV2A,
dodatkowo wykazuje zdolność blokowania kanałów wapniowych typu N oraz do hamowania uwalniania wapnia z siateczki sarkoplazmatycznej,
wskazany w leczeniu napadów uogólnionych i ogniskowych,
może wywoływać senność, astenię, zawroty głowy, podwójne widzenie, wysypki skórne, drażliwość, zmiany zachowania.
Zonisamid
Zonisamid (Zonegran):
mechanizm działania zonisamidu polega na: blokowaniu napięciowozależnych kanałów sodowych, blokowaniu kanału wapniowego typu T i aktywacji przekaźnictwa GABA-ergicznego,
stosowany w terapii skojarzonej napadów częściowych,
działania niepożądane obejmują: jadłowstręt (spadek masy ciała), zawroty i bóle głowy, zaburzenia mowy, podwójne widzenie.
III generacja leków przeciwpadaczkowych
Leki przeciwpadaczkowe III generacji to preparaty:
powodujące nieliczne interakcje,
charakteryzujące się lepszą tolerancją niż leki I generacji,
charakteryzujące się skuteczność podobna do starych LPP,
bezpieczniejsze niż leki I generacji,
z korzystniejszą farmakokinetyką (GBP) niż leki I generacji,
droższe od leków I generacji.
Do leków III generacji zaliczamy lakozamid, wigabatrynę, brywaracetam i retygabinę.
Lakozamid
Lakozamid (Vimpat):
hamuje napięciowezależne kanały sodowe, ale w odmiennym sposób niż większość leków!
nie stabilizuje kanałów w stanie nieaktywnym, lecz nasila tzw. wolną inaktywację(jest to proces zachodzący w błonach komórkowych, które mają mniejszy potencjał przezbłonowy niż komórki w stanie spoczynku),
wskazaniem do stosowania jest leczenie wspomagające napadów padaczkowych ogniskowych i wtórnie uogólnionych,
działaniami niepożądanymi są: zawroty i bóle głowy, podwójne widzenie, zmęczenie, zaburzenia równowagi, zaburzenia pamięci.
Wigabatryna
Wigabatryna (Sabril):
jest analogiem GABA, lecz nie oddziałuje z jego receptorem a hamuje rozkład GABA poprzez nieodwracalne zahamowanie transaminazy GABA (enzymu rozkładającego GABA),
wskazana w napadach padaczkowych u niemowląt i w napadach padaczkowych opornych na inne leki,
może wywoływać obwodową degeneracja siatkówki ze zwężeniem pola widzenia (leczenie wymaga monitorowania), ubytki pola widzenia, senność, uczucie zmęczenia, zawroty głowy, rozdrażnienie.
Brywaracetam
Brywaracetam (Briviacit):
mechanizm działania brywacetamu polega na blokowaniu białka pęcherzyków synaptycznych SV2A (wybiórcze poniwowactwo),
wskazany w leczeniu napadów ogniskowych i wtórnie uogólnionych,
może powodować zawroty głowy, zmęczenie, zaburzenia psychiczne.
Retygabina
Retygabina (wycofana):
mechanizm działania polega na otwieraniu grupy napięciowo zależnych kanałów potasowych,
wskazana w: leczeniu wspomagającym napadów częściowych i wtórnie uogólnionych,
może wywoływać zawroty głowy, senność, zmianę zabarwienia tkanek oka, nieostre widzenie, niebieskoszare zabarwienie ust i/lub skóry, przyrost masy ciała.
Ciąża a padaczka
Spora część leków przeciwpadaczkowych może zwiększać ryzyko rozwoju wad wrodzonych.
Najbardziej teratogenny jest kwas walproinowy, szczególnie w połączeniu z lamotryginą. Warto również zauważyć, że część leków może obniżać skuteczność antykoncepcji hormonalnej, zatem terapia padaczki u kobiet w wieku rozrodczym wymaga szczególnej ostrożności.
U kobiet rozpoczynających terapię walproinianami konieczne jest wykonanie testu ciążowego z krwi i stosowanie skutecznej antykoncepcji.
Nie zawsze jednak przerwanie aktualnej terapii lekiem teratogennym jest wskazane. Ryzyko pojawienia się napadów padaczkowych, które są potencjalnie niebezpieczne dla płodu może przemawiać za koniecznością kontynuacji terapii u ciężarnej.
Do leków przeciwpadaczkowych, które w razie konieczności mogą być stosowane należą leki zakwalifikowane wg nieużywanej już klasyfikacji FDA do kategorii C:
lamotrygina,
wigabatryna,
lewetyracetam,
tiagabina.
Stan padaczkowy
Stan padaczkowy to seria następujących po sobie w krótkim czasie napadów lub napad ciągły. Do leczenia stanu padaczkowego wykorzystywane są:
fenobarbital,
fenytoina,
benzodiazepiny.
Piśmiennictwo:
Ciegła, U., Folwarczna, J., Janas, A., Janiec, R., Janiec, W., Kaczmarczyk – Sedlak, I., Londzin, P., Nowińska, B., Podwińska, E., Pytlik, E., Śliwiński, L., Ireneusz- Trzeciak, H., (2021). Kompendium Farmakologii. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
Jawień, J., Korbut, R., Olszanecki, R, Wołkow, P. (2017). Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
Bujak-Gliżycka, B., Gębska A., Jakubowski, A., Jawień, J., Korbut, R., Lorkowski, B., Marcinkiewicz, E., Olszanecki, R, Wołkow, P., Woroń, J. (2009). Farmakologia po prostu. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
Rajtar-Cynke G., (2015). Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie
Data ostatniej aktualizacji: 5 miesięcy temu
Opracowanie: Dorota Szmit, mgr farm. Barbara Żołna
