Przeciwciała monoklonalne

W terapii nowotworów stosowane są przeciwciała ludzkie, humanizowane, chimeryzowane i mysie. Mogą one występować w postaci wolnej jak i skoniugowane z innymi lekami o działaniu cytostaty
Spis treści

Przeciwciała monoklonalne to grupa leków o bardzo specyficznym działaniu na konkretne antygeny. Początkowo otrzymywane były z jednego klonu mysich limfocytów B, co wywoływało silną odpowiedź immunologiczną. Klasyczne przeciwciała nie podlegają już dalszym modyfikacjom.

Obecnie metody inżynierii genetycznej pozwalają na otrzymanie przeciwciał monoklonalnych chimerycznych, w których większość łańcucha stanowi białko ludzkie a część zmienna jest pochodzenia mysiego. Pozwala to na zmniejszenie efektów ubocznych związanych z odpowiedzią immunologiczną na mysie antygeny.

Cząsteczka przeciwciała zbudowana jest z fragmentu wiążącego antygen Fab oraz fragmentu Fc, z którego obecnością związana jest aktywacja układu odpornościowego, po związaniu się przeciwciała z antygenem. Może to blokować jego funkcje i związany z tym szlak przekazywania sygnału do wnętrza komórki.

Schemat budowy przeciwciała.

Na potrzeby lecznictwa utworzono bardzo wiele nowych przeciwciał monoklonalnych, co wymusiło utworzenie specjalnego systemu nazewnictwa, przedstawionego w poniższej tabeli

PrzedrostekInfiks określający kierunkowe działanieInfiks określający pochodzenie epitopu przeciwciała odPrzyrostek
Dowolnywirusy- vi(r)ludzi – umab – (monoclonal antibodies)
bakterie – ba(c)myszy – o
układ limfatyczny li(m)szczura – a
zmiany infekcyjne le(s)chomika – e
układ sercowo-naczyniowy ci(r)naczelnych – i
nowotwory tu(m)przeciwciała humanizowane – zu
 infiksy określające działanie przeciwciał monoklonalnych na nowotwory:
-co(l) – okrężnicy
-ma(r)– piersi
-go(t) – jąder
-go(v) – jajników
-pro(o)– gruczołu krokowego
-me(l) – czerniaka
przeciwciała chimeryczne – xi
Zasady nazewnictwa przeciwciał monoklonalnych

Poniżej przykład odczytania znaczenia nazwy międzynarodowej na przykładzie przeciwciała monoklonalnego trastuzumab

prefiksInfiks 1Infiks 2sufiks
tras tuzumab
Dowolnie wybrany przez producentaDziałanie na nowotworyPrzeciwciało humanizowanePrzeciwciało monoklonalne
Przykład odczytania nawy międzynarodowej przeciwciała monoklonalnego

Poniższa tabela przedstawia zestawienie najważniejszych przeciwciał monoklonalnych stosowanych obecnie w lecznictwie

grupa przeciwciał/kierunekmechanizm działaniaprzykładywskazania
swoiste/ na antygeny powierzchnioweanty-CD38daratumumabszpiczak mnogi
anty-GD2dinuksymab betanerwiak zarodkowy
anty-SLAMF7elotuzumabszpiczak plazmocytowy
anty-CD20obinutuzumab, ofatumumab przewlekła białaczka limfocytarna
rytuksymabchłoniak nieziarniczy
plamica małopłytkowa
ciężkie postacie reumatoidalnego zapalenia stawów
biswoiste/ na antygeny powierzchnioweanty-CD19/CD3blinatumomab (humanizowane białko o złożonej budowie, posiada dwie pary zmiennych łańcuchów lekkich i ciężkich. Jedna para rozpoznaje antygen CD3 zlokalizowany na limfocytach T, a druga para rozpoznaje antygen CD19, który jest obecny na zmienionych nowotworowo limfocytach B)ostra białaczka limfoblastyzna
nieskoniugowane/ na immunologiczne punkty kontrolneanty-PD1/PD1Lpembrolizumabczerniak
niedrobnokomórkowy rak płuca
chłoniak Hodgkina
rak nerkowo-komórkowy
awelumabrak trzustki
rak nerkowo-komórkowy
atezolimumabrak pęcherza moczowego
niedrobnokomórkowy rak płuc
rak piersi
cemiplimabrak kolczystokomórkowy skóry
durwalumab niedrobnokomórkowy rak płuca
niwolumabczerniak
niedrobnokomórkowy rak płuca
chłoniak Hodgkina
płaskonabłonkowy rak głowy i szyi
anty-CTLA4iplimumabczerniak
rak nerkowo-komórkowy
nieskoniugowane/ na śródbłonkowy czynnik wzrostuanty-VEGFbewacyzumabrak okrężnicy
rak odbytnicy
rak piersi
niedrobnokomórkowy rak płuca
rak nerki
rak jajnika i jajowodu
rak szyjki macicy
anty-VEGFRramucyrumabrak żołądka
rak okrężnicy i odbytnicy
rak wątrobowokomórkowy
nieskoniugowane/ na naskórkowy czynnik wzrostuanty-EGFRcetuksymabrak jelita grubego
rak płaskonabłonkowy głowy i szyi
necytumumab płaskokomórkowy niedrobnokomórkowy rak płuca
panitumumab rak jelita grubego
anty-HER2pertuzumab, trastuzumabrak piersi rak żołądka
Podział przeciwciał monoklonalnych

Skoniugowane przeciwciała monoklonalne

Brentuksymab wedotin

To koniugat chimerycznego przeciwciała monoklonalnego i syntetycznej toksyny botulinowej. Przeciwciało skierowane jest przeciwko antygenom CD30 i w ustroju szybko podlega degradacji lizosomalnej z uwolnieniem pochodnej toksyny botulinowej – MMAE (monomethyl auristatin E). Uwolniona pochodna araustyny wiąże się z tubuliną uszkadzając mikrotubule, co powoduje apoptozę komórki.

Wskazania – chłoniak Hodgkina

Działania niepożądane:

  • infekcje bakteryjne
  • zaburzenia żołądkowo-jelitowe
  • mielosupresja
  • wysypki
  • łysienie

Moksetumomab pasudotoks

To immunotoksyna powstała z połączenia humanizowanego przeciwciała monoklonalnego skierowanego przeciwko antygenom CD22 z egzotoksyną A, która posiada właściwości cytotoksyczne. Po połączeniu się z antygenem moksetumomab pasudotoks uwalnia egzotoksynę, która powoduje inaktywację czynnika elongacyjnego i zahamowanie translacji.

Wskazania – białaczka włochatokomórkowa

Działania niepożądane:

  • nudności
  • zmęczenie
  • bóle głowy
  • gorączka

Inotuzumab ozogamycyny

To skoniugowane humanizowane przeciwciało monoklonalne przeciwko antygenowi CD22 z kalicheamycyną, antybiotykiem o działaniu alkilującym. Po połączeniu z CD22 antybiotyk zostaje uwolniony wewnątrz komórki powodując pęknięcia nici DNA i apoptozę komórki nowotworowej.

Wskazania – ostra białaczka limfoblastyczna

Działania niepożądane:

  • mielosupresja
  • neutropenia
  • infekcje bakteryjne i wirusowe
  • zwiększenie aktywności aminotransferaz

Polatuzumab wedotin

To koniugat przeciwciała skierowanego przeciwko antygenowi CD79b obecnemu na limfocytach B oraz MMAE. Po połączeniu z receptorem następuje uwolnienie MMAE i degradacja komórki.

Wskazania – chłoniak rozlany dużych komórek B

Trastuzumab emtanzyna

To połączenie przeciwciała monoklonalnego skoniugowane z DM1 (lekiem przeciwnowotworowym). Dzięki takiemu połączeniu osiągane jest wyższe stężenie DM1 w tkance nowotworowej. Trastuzumab emtanzyna zatrzymuje komórki w fazie G2/M cyklu komórkowego.

Wskazania – nieoperacyjny rak piersi

Działania niepożądane:

  • infekcje bakteryjne i grzybicze
  • bóle i zawroty głowy
  • mielosupresja
  • obrzęki obwodowe

Ibrytumomab tiuksetan

To rekombinowane mysie przeciwciało monoklonalne znakowane radioizotopem 90Y skierowane przeciwko antygenowi CD20. Po połączeniu z antygenem izotop itry emituje cząstki β które niszczą komórki nowotworowe.

Wskazania – chłoniak grudkowy

Działania niepożądane:

  • infekcje bakteryjne i grzybicze
  • zaburzenia żołądkowo-jelitowe
  • obwodowe krwotoki
  • bóle i zawroty głowy
  • mielosupresja
  • obrzęki obwodowe
Piśmiennictwo:
  1. Ciegła, U., Folwarczna, J., Janas, A., Janiec, R., Janiec, W., Kaczmarczyk – Sedlak, I., Londzin, P., Nowińska, B., Podwińska, E., Pytlik, E., Śliwiński, L., Ireneusz- Trzeciak, H., (2021). Kompendium Farmakologii. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
  2. Jawień, J., Korbut, R., Olszanecki, R, Wołkow, P. (2017). Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
  3. Rajtar-Cynke G., (2015). Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
Data ostatniej aktualizacji: 6 miesięcy temu
Opracowanie: Ksenia Urbaniak, mgr farm. Agata Bereś-Jabs
Spis treści
Powered By MemberPress WooCommerce Plus Integration

Zaloguj się

Nie masz konta? Wykup dostęp

Zgłoś problem/uwagę/błąd

Wypowiedz się na temat wpisu "Przeciwciała monoklonalne"

Tylko zalogowani użytkownicy mogą zgłaszać uwagi.