Sulfonamidy

Sulfonamidy zaliczane są do leków przeciwinfekcyjnych o działaniu bakteriostatycznym. Blokują syntezę niezbędnego dla bakterii endogennego kwasu foliowego. W komórkach człowieka kwas foliowy pozyskiwany jest źródeł egzogennych, dlatego sulfonamidy nie wpływają na jego metabolizm w komórkach gospodarza.
Spis treści

Sulfonamidy to grupa leków przeciwbakteryjnych, które są pochodnymi amidu kwasu 4-aminobenzenosulfonowego. Ich mechanizm działania oparty jest na blokadzie syntezy kwasu foliowego, niezbędnego do powstania nukleotydów purynowych a tym samym kwasów nukleinowych.

Wzór chemiczny sulfacetamidu

Mechanizm działania sulfonamidów

Sulfonamidy hamują pierwszy etap syntezy folianów – powstawanie tetrahydrofolianu – blokując enzym syntetazę dihydropterydynową. Skutkuje to zahamowaniem syntezy kwasów nukleinowych, a w następstwie, podziałów komórek bakteryjnych.

Kwas foliowy jest niezbędny do prawidłowej syntezy zasad purynowych wchodzących w skład kwasów nukleinowych. Bakterie w przeciwieństwie do człowieka, nie potrafią pobierać folianów ze środowiska i wykorzystują do reakcji syntezy kwas para-aminobenzoesowy (PABA), pterydynę i kwas glutaminnowy. Sulfonamidy łączą się, zamiast kwasu PABA, z miejscem aktywnym w enzymie. Zahamowanie działania enzymu blokuje powstanie kwasu dihydrofoliowego, a w konsekwencji hamuje rozmnażanie się bakterii. Schemat przemian kwasu foliowego i punktów uchwytu sulfonamidów przedstawia poniższa rycina.

“obraz ryc.1 str. 36 z podręcznika Leki 2022 wydawnictwa.”

Spektrum działania sulfonamidów

Sulfonamidy posiadają szerokie spektrum działania. Wykazują aktywność przeciwko bakteriom Gram(+), w tym Nocardia, jak i Gram(-): E. coli, Klebsiella, Salmonella, Schigella, Enterobacter. Skuteczne są również w zakażeniach Chlamydia i Pneumocystis jirovescii. Nieskuteczne w leczeniu zakażeń bakteriami beztlenowymi.

Do grupy sulfonamidów zaliczamy:

  • sulfacetamid (Sulfacetamidum Polpharma krople do oczu)
  • sulfatiazol, w postaci soli srebrowej (Argosulfan krem)
  • sulfasalazyna (Salazopyrin EN, Sulfasalzin EN Krka)
  • sulfametoksazol+trimetoprim czyli kotrimoksazol (Biseptol, Bactrim)

Oporność na sulfonamidy

Bakterie z rodzaju Pseudomonas, Proteus, Serratia, Treponema są oporne na działanie sulfonamidów. Mutacje genów kodujących syntetazę dihydroflolianową i reduktazę dihydrofolianową prowadzą do zredukowania działania przeciwbakteryjnego sulfonamidów.

Wskazania sulfonamidów

Sulfonamidy wskazane są w leczeniu:

  • zakażeń w przypadku oparzeń skóry wszystkich stopni, odleżyn, przewlekłych owrzodzeń podudzi (sulfatiazol)
  • bakteryjnego zapalenia spojówek, profilaktycznie po urazach i oparzeniach gałki ocznej (sulfacetamid)
  • przewlekłego zapalenia rogówki i spojówek, wywołanego przez Chlamydia trachomatis (“jaglica”)
  • zakażeń dróg oddechowych, zapalenia ucha środkowego (ko-trimoksazol)
  • zapalenia płuc wywołanego przez Pneumocystis jirovecii (ko-trimoksazol)
  • zakażeń dróg moczowych (ko-trimoksazol)
  • zakażeń przewodu pokarmowego, w tym duru brzusznego i biegunki podróżnych (ko-trimoksazol)
  • toksoplazmozy (z pirymetaminą i sulfadiazyną)
  • reumatoidalnego zapalenia stawów opornych na leczenie NLPZ (sulfasalazyna)
  • przewlekłych chorób zapalnych jelit, np. choroby Leśniowskiego- Crohna, wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (sulfasalazyna)

Sulfametoksazol + trimetoprim

Trimetoprim hamuje kolejny etap syntezy folianów przeprowadzany przez reduktazę dihydrofolianową. Stosowanie połączenia sulfametoksazol + trimetoprim (kotrimoksazol) zwiększa siłę i spektrum działania obu leków. Mówimy wtedy o efekcie synergistycznym dwóch substancji leczniczych. W tym przypadku obserwuje się działanie bakteriobójcze w stężeniach, w których pojedyncze substancje działają bakteriostatycznie.

Wskazania ko-trimoksazolu

Ko-trimoksazol stosowany jest w leczeniu zakażeń :

  • zapalenia płuc wywołanego przez Pneumocystis jirovesci,
  • krztuśća (lek alternatywny)
  • zakażeń przewodu pokarmowego wywołanych przez bakterie z rodzaju Shigella, Salmonella, Yersinia enterocolitica
  • biegunki podróżnych wywołanej przez Escherischia coli
  • zakażeń układu moczowego wywołanych przez bakterie z rodzaju: Escherichia coli, Klebsiella, Enterobacter, Proteus

Interakcje sulfonamidów

Sulfonamidy mogą powodować:

  • hiperkaliemię (wzrost stężenia potasu we krwi) – uwaga na pacjentów stosujących jednocześnie IKA lub suplementy zawierające potas
  • nasilenie działania metotreksatu (wzrost stężenia wolnej frakcji metotreksatu na skutek wypierania go z połączeń z białkami)
  • zahamowanie wchłaniania kwasu foliowego (wskazana suplementacja kwasem foliowym u chorych przyjmujących sulfasalazynę)

Działania niepożądane sulfonamidów

Najważniejsze efekty uboczne stosowania sulfonamidów to:

  • reakcje uczuleniowe (gorączka, wysypka, pokrzywka)
  • zmiany skórne, w tym zespół Stevensa-Johnsona (rumień, nadżerki, martwica tkanek)
  • hiperkaliemia (trimetoprim)
  • agranulocytoza, niedokrwistość hemolityczna
  • zaburzenia żołądkowo-jelitowe
  • żółtaczka (na skutek wzrostu stężenia wolnej bilirubiny w osoczu)
Piśmiennictwo:
  1. Olszaniecki R., Wołkow P., Jawień J., Korbut R., (red.) (2017). Farmakologia. PZWL Wydawnictwo Lekarskie
  2. Cegieła U., Folwarczna J., Janas A., Janiec W., (2021). Kompendium farmakologii. PZWL Wydawnictwo Lekarskie.

 

 

Data ostatniej aktualizacji: 6 miesięcy temu
Opracowanie: Ksenia Urbaniak, mgr farm. Agata Bereś-Jabs
Spis treści
Powered By MemberPress WooCommerce Plus Integration

Zaloguj się

Nie masz konta? Wykup dostęp

Zgłoś problem/uwagę/błąd

Wypowiedz się na temat wpisu "Sulfonamidy"

Tylko zalogowani użytkownicy mogą zgłaszać uwagi.