Trądzik pospolity (acne vulgaris) jest przewlekłą chorobą, charakteryzującą się występowaniem zmian skórnych w postaci zaskórników, grudek, krost, guzków na twarzy (zwłaszcza w tzw. linii T), ramionach oraz plecach. Zmiany chorobowe pojawiające się na skórze w przebiegu trądziku pospolitego są wynikiem zwiększonej produkcji łoju wywo­ływanej przez androgeny, zaburzeń złuszczania naskórka, które wraz z nadprodukcją łoju prowadzą do zaczopowania ujścia mieszków włosowych, kolonizacji przez bakterie rodzaju Propionibacterium acnes oraz rozwoju stanu zapalnego.

Etiopatogeneza

Skłonność do trądziku jest dziedziczna, jednak w powstawaniu objawów istotną rolę odgrywają również czynniki dodatkowe takie jak:

• nadmierny wysiłek,
• stres,
• dieta bogato węglowodanowa,
• nadmierne spożycie witaminy B₁₂,
• zaburzenia immunologiczne,
• cykl miesiączkowy u młodych kobiet,
• ciąża,
• stosowane leki, np. antykoncepcyjne, przeciwpadaczkowe kortykosteroidy, lit, fenytoina, izoniazyd, oleje mineralne, dziegcie,
• kosmetyki (nadmierne stosowanie pudru kosmetycznego, lanolina),
• czynniki środowiskowe.

Leczenie

Główne cele leczenia trądziku to likwidacja lub złagodzenie objawów oraz zapobieganie ich następstwom (bliznowacenie). Leczenie zmian trądzikowych jest przewlekłe i może trwać wiele lat, wymaga systematyczności, a często także jednoczesnego stosowania wielu preparatów.

W miejscowym leczeniu trądziku wykorzystywane są leki takie jak:

• nadtlenek benzoilu,
• kwas azelainowy,
• antybiotyki działające na Propionibacterium acnes oraz Staphylococcus epidermidis,
• retinoidy i analogi retinoidów (adapalen, tazaroten, tretynoina, izotretynoina),
• kwas salicylowy.

Leki do stosowania ogólnego w leczeniu trądziku zawierają w składzie m.in:

• retinoidy (izotretynoina),
• antybiotyki (limecyklina, doksycyklina, tetracyklina, erytromycyna),
• leki hormonalne (antykoncepcja hormonalna, octan cyproteronu w połączeniu z etynyloestradiolem, spironolakton).

Nadtlenek benzoilu

Nadtlenek benzoilu (Benzacne, Akneroxid) wykazuje aktywność:

• komedolityczną, czyli redukuje ilość i wielkość zaskórników,
• keratolityczną, czyli rozmiękcza warstwę rogową naskórka i powoduje jej złuszczanie,
• przeciwzapalną,
• przeciwbakteryjną, gdyż powoduje utlenowanie grup SH enzymów bakteryjnych i zmniejsza wytwarzanie wolnych kwasów tłuszczowych – bakterie nawet w przypadku długotrwałej terapii nie stają się oporne.

Warto wiedzieć, że nadtlenek benzoilu może spowodować odbarwienie materiałów i włosów, dlatego nie należy nakładać go w okolicy brwi, brody i granicy skóry z włosami, oraz należy unikać kontaktu środka z ubraniem.

Kwas azelainowy

Kwas azelainowy (Skinoren) hamuje 5-alfa-reduktazę, zmniejszając tym samym przekształcanie testosteronu w dihydrotestosteron, który odpowiada za zwiększoną produkcję łoju. Zaburza syntezę DNA, RNA białek bakterii P. acnes oraz S. epidermidis. Wykazuje więc działanie:

• przeciwbakteryjnie,
• słabo keratolitycznie,
• przeciwzapalne,
• przeciwłojotokowe.

Kwas azelainowy hamuje mielogenezę, więc wykazuje również działanie odbarwiające – wpływa na przebarwienia (nie tylko potrądzikowe) związane z nadmierną aktywnością melanocytów.

Tretynoina

Tretynoina (Locacid) to naturalny retinoid, stosowany miejscowo w leczeniu trądziku pospolitego. Retinoidy przenikają do wnętrza komórki, tam łączą się ze specyficznym białkiem nośnikowym. Po związaniu leku z tym nośnikiem jest on transportowany do jądra komórkowego, gdzie wiąże się z receptorami jądrowymi. Tretynoina normalizuje keratynizację i ułatwia opróżnianie ujść mieszków włosowych, zapobiega powstawaniu mikrozaskórników oraz ułatwia ewakuację łoju. Wykazuje więc działanie:

• komedolityczne,
• keratolityczne,
• przeciwłojotokowe,
• przeciwzapalne,
• pobudzające angiogenezę,
• pobudzające syntezę kolagenu.

Podczas stosowania tretynoiny należy stosować ochronę przeciwsłoneczną.

Bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania retinoidów, ze względu na ich działanie teratogenne, jest ciąża. 

Antybiotyki stosowane miejscowo

Do antybiotyków stosowanych miejscowo w leczeniu trądziku zaliczamy leki takie jak:

• erytromycyna (Aknemycin) – występująca też w połączeniu z tretynoiną i octanem cynku,
• klindamycyna (Dalacin T) – występująca również w połączeniu z nadtlenkiem benzoilu.

Antybiotyki powodują ograniczenie miejsco­wego stanu zapalnego i zmniejszenie liczebności bakterii P. acnes w obrębie gruczołów łojowych. Wywierają również działanie na zmiany niezapalne, jednak nie jest ono znaczące. Cynk nasila działa­nie erytromycyny w leczeniu trądziku, co może być korzystne w obliczu wzrastającej oporności na makrolidy.

Antybiotyki stosowane doustnie

Antybiotyki stosowane doustnie w leczeniu trądziku to:

• tetracykliny:
  • limecyklina (Tetralysal),
  • doksycyklina (Unidox Solutab),
  • tetracyklina (Tetracyclinym TZF),
• makrolidy :
  • erytromycyna (Erythromycinym TZF).

Lekami z wyboru w tym wskazaniu są tetracykliny, erytromycyna stosowana jest w przypadku nietolerancji tetracyklin, a także u kobiet w ciąży, ma­tek karmiących oraz dzieci w wieku do 12 lat.

Izotretynoina

Izotretynoina (Curacne, Izotek) jest retinoidem I generacji, zbliżonym swoją budową do witaminy A. Jest prolekiem, a za jej działanie biologiczne odpowiadają aktywne metabolity:

• tretynoina,
• 4-oksoizotretynoina,
• 4-oksotretynoina.

Wskazaniem do stosowana izotretynoiny doustnie są ciężkie postacie trądziku, takie jak: trądzik guzkowy, skupiony oraz trądzik oporny na leczenie miejscowe.

Mechanizm działania

Izotretynoina zmniejsza proliferację, różnicowanie oraz aktywność sebocytów oraz indukuje apoptozę w sebocytach typu SEB-1. Ponadto zmniejsza fagocytarne właściwości neutrofilów i monocytów. Lek ten działa jednocześnie na wszystkie cztery czynniki odpowiedzialne za powstawanie trądziku: zmniejsza wydzielanie łoju, ogranicza formowanie zaskórników, hamuje rozwój stanu zapalnego i ogranicza kolonizację jednostki włosowo-łojowej przez Propionibacterium acnes.

Działania niepożądane

Podczas stosowania doustnie izotretynoiny mogą wystąpić działania niepożądane takie jak:

• złuszczanie czerwieni wargowej,
• suchość śluzówek i błon śluzowych,
• zapalenie powiek i spojówek,
• krwawienia z nosa,
• łuszczenie skóry rąk i palców,
• wrażliwość na światło,
• bóle mięśniowe,
• bóle stawów,
• potliwość dłoni i stóp,
• wypadanie włosów,
• kruchość paznokci,
• hypertriglicerydemia,
• przejściowe podwyższenie poziomu transaminaz.

Izotretynoina działa teratogenie, jest bezwzględnie przeciwwskazana w ciąży.

Leczenie hormonalne

Trądzik u kobiet może być leczony antykoncepcją hormonalną dwuskładnikową (etynyloestradiol + getagen). Estrogeny zwiększają stężenie białka wiążącego hormony płciowe, co prowadzi do zmniejszenia wolnego testosteronu, który wiążąc się z receptorem, stymuluje produkcje łoju. Ponadto hamują wzrost gruczołów łojowych. Natomiast gestageny uniemożliwiają endogennym androgenom wiązanie się z receptorami.

Leczenie hormonalne jest zalecane u kobiet powyżej 20 roku życia, szczególnie w przypadku zwiększonego wydzielania łoju, bądź cech androgenizacji, takich jak nadmierne owłosienie lub łysienie typu męskiego.

Ze względu na działanie antyan­drogenowe i antymineralokortykoidowe spironolakton znalazł zastosowanie w terapii trądziku, chociaż nie ma oficjalnej rejestracji w tym wskazaniu i jest sto­sowany off-label.